Nina Jurna en Hans Buddingh’

Suriname – President Bouterse lag al onder vuur door de economische crisis, corruptie en wanbeleid in zijn land. Maar is de strafeis voor de Decembermoorden ook het begin van zijn einde? Dat valt nog te bezien.

Desi Bouterse is in Suriname wel vergeleken met Anansi, de spin uit de Caribisch-Afrikaanse vertellingen die iedereen altijd te slim af is. De ex-couppleger, sinds 2010 de gekozen president, wekte bij velen in de sterk hiërarchische Surinaamse samenleving dan ook ontzag. Bouterse, in Nederland veroordeeld voor drugshandel, bleef altijd onaantastbaar. Ook door jarenlange intimidatie die in 1982 zijn dieptepunt bereikte met de Decembermoorden.

Alleen al het feit dat de aanklager woensdag in het Decembermoordenproces een strafeis van twintig jaar tegen hoofdverdachte Bouterse uitsprak is daarom in de Surinaamse verhoudingen van extra betekenis: de magistratuur hield de rug recht en toonde uithoudingsvermogen in een proces dat al bijna tien jaar duurt. Met een omstreden amnestiewet en een beroep op de staatsveiligheid probeerde Bouterse de zaak te stoppen. De rechters verwierpen deze manoeuvres, maar het bleef tot het laatste moment onzeker of openbare aanklager Roy Elgin woensdag zijn requisitoir zou uitspreken. De minister van Justitie beschuldigde de rechters al eens van „vertrapping van de grondwet”. En Bouterse noemde tegenstanders van zijn amnestiewet „vijanden van het volk”.

De ‘spin’ Desi Bouterse is dus niet langer onaantastbaar. Hij lag al onder vuur wegens de economische crisis en verwijten over corruptie en wanbeleid. Maar is dit ook het begin van het einde voor Desiré Delano Bouterse? Anders gezegd: komt aan zijn presidentschap snel een eind en belandt hij zelfs in de cel? Dat valt allemaal nog te bezien.

Bouterses woordvoerder veegde meteen de vloer aan met de strafeis die hij „politiek gedreven” noemde. Dat was sinds het begin van het proces in 2007 steeds de strategie van Bouterse en zijn partij NDP: maak het proces tot politiek. In de jaren daarvoor zette Bouterse nog het masker van de onverschilligheid op: hij sprak over de Decembermoorden als ‘dat ding’. Toen hij in 2001 voor het gerechtelijk vooronderzoek was opgeroepen, zei hij dat hij was gehoord als „getuige-deskundige”. Ook hield hij vol dat hij er niet bij was tijdens de executies op 8 december 1982 van vijftien tegenstanders van zijn toenmalige militaire bewind in Fort Zeelandia.

Voorbedachten rade

Aanklager Elgin zette woensdagochtend lokale tijd echter meteen de toon door te verklaren dat Bouterse „zeker wel” aanwezig was tijdens de executies. Diens bewering dat die ’s avonds plaatsvonden toen hij bij zijn minnares was, veegde hij van tafel. Aanklager Elgin zei ook onomwonden dat hij getuigen die zeiden zich niets te kunnen herinneren „onbetrouwbaar” achtte. Deze getuigen waren met name ex-militairen die onder leiding van Bouterse in 1980 een coup pleegden en ook bij de Decembermoorden waren betrokken. De aanklager zei zijn strafeis te baseren „enkel op de getuigen die zich het wel kunnen herinneren”. Hij noemde hen de „betrouwbare” getuigen. „Traumatische herinneringen vergeet je niet meteen.”

Starnieuws peilde de stemming rond de strafeis:

Elgin zei ook dat de actie in december 1982 goed was voorbereid en dus sprake was van „voorbedachten rade”. Hij achtte niet bewezen dat Bouterse zelf had geschoten. Voor zijn conclusie dat Bouterse bij de executies aanwezig was baseerde Elgin zich met name op de postume getuigenis van de in 2001 overleden vakbondsleider Fred Derby. Derby was de enige overlevende. Hij werd door Bouterse uit het fort vrijgelaten.

Derby had in zijn getuigenis verklaard dat de executies, in elk geval grotendeels, overdag plaatsvonden. Vanuit zijn cel in het fort, waar hij met anderen zat, kon hij door een raam de rug van Bouterse zien. De arrestanten werden een voor een naar Bouterse gebracht. Daarna hoorde Derby schoten, later zag hij lijken. In de kamer waren ook de commandanten Roy Horb en Paul Bhagwandas (beiden overleden). Elgin noemde Bhagwandas „de beul, de baas”, belast met de uitvoering.

Traumatische herinneringen vergeet je niet meteen

Verrassend betoog

Nabestaande Eddy Wijngaarde, broer van de geëxecuteerde journalist Frank Wijngaarde, sprak van een „verrassend” betoog. „Voor het eerst herkende je echt iets van een openbare aanklager. Ik heb nooit de moed opgegeven, ik heb altijd gezegd dat er een vonnis zal komen. Maar ik voel me ook verdrietig, ik kan niet juichen, want deze eis komt op basis van gruwelijkheden, daar kun je niet blij over zijn.” Advocaat van nabestaanden Hugo Essed verwacht dat Bouterse van de Krijgsraad twintig jaar zal krijgen. Bouterses advocaat, Irwin Kanhai, onderstreepte dat de zaak, met hoger beroep, „nog jaren kan duren”.

Volgens de deken van de orde van Surinaamse advocaten Harish Monorath kan Bouterse zolang hij president is niet worden opgesloten. Bouterse zelf zei enkele jaren geleden op een partijbijeenkomst al dat hij zich „nooit, nunca, never” zou laten opsluiten. Het proces zal dan ook tot meer spanningen in Suriname leiden.

De president reageerde nog niet, al kondigde zijn woordvoerder een ‘tegenreactie’ van de regering aan. Die komt mogelijk al snel. Deze donderdag speecht Bouterse op de ‘dag van nationale rouw’ om alle slachtoffers van ‘politiek geweld’ sinds 1980 te gedenken. Die dag is volgens veel Surinamers een poging van Bouterse alle slachtoffers, zoals die van de Binnenlandse Oorlog eind jaren 80, op één hoop te vegen. En zo de Decembermoorden te verdonkeremanen.

Bron: NRC