30 C
Willemstad
• donderdag 28 maart 2024 17:32

NRC | De doorgeschoten verkooplui van Hollands grootste scheepsbouwer

De koopman en de dominee | Merijn Rengers Carola Houtekamer

Dat werd deze zomer duidelijk, toen de koning en de koningin naar Curaçao reisden. Vooraf informeerde het ministerie van Binnenlandse Zaken bij het OM naar de stand van zaken in het Damen-onderzoek. De aanleiding: het koningspaar was van plan de werf van het verdachte bedrijf op Curaçao te bezoeken. „Bij navraag bleken er geen contra-indicaties”, zegt de Rijksvoorlichtingsdienst. En dus lieten Willem-Alexander en Máxima zich 1 juli op de Damen-werf in Willemstad uitgebreid rondleiden en fotograferen, alsof er geen corruptieonderzoek bestond.

De koopman en de dominee Tegen de grootste scheepsbouwer van Nederland, Damen Shipyards uit Gorinchem, loopt al anderhalf jaar een strafrechtelijk onderzoek. Hoe een oer-Nederlands bedrijf zaken doet overzee.

In de haven van Freetown, Sierra Leone, laat kapitein Bamin Vernon Macauley zich van de kade overzetten naar zijn schip. Het is de ‘PV Sorie Ibrahim Koroma’, een hypermodern patrouillevoertuig waarmee hij illegale visserij – een groot probleem in de West-Afrikaanse wateren – moet bestrijden. De boot is gebouwd door Damen Shipyards in Gorinchem.

Kapitein Macauley is blij met zijn Nederlandse boot vol hightech-apparatuur. Die is sneller en imposanter dan de trawlers van de buitenlandse stropers. „Ik bid dat ik hiermee zo’n illegale boot kan onderscheppen.”

Op papier was de aanschaf van de PV Sorie Ibrahim Koroma perfect. Sierra Leone kon er z’n eigen visserij mee vooruit helpen en Damen verdiende goed aan de deal van vijf miljoen euro. Maar het pakte allemaal heel anders uit.

Sinds de bestelling in 2013 zijn er vermoedens van omkoping. Vijf jaar later en vijfduizend kilometer verderop zijn die vermoedens voor Damen Shipyards uitgemond in een langdurig corruptie-onderzoek, dat zich uitstrekt over verschillende continenten.

Het afgelopen jaar spraken NRC en journalistencollectief Lighthouse Reports met tientallen (oud-)werknemers van Damen Shipyards, diplomaten, ambtenaren en andere betrokkenen in binnen- en buitenland. Uit deze gesprekken en interne documenten doemt een beeld op van een snel groeiende maritieme wereldspeler, een bedrijf om trots op te zijn. Maar ook van een multinational die leunt op een agressief en macho verkoopapparaat, dat met lokale tussenpersonen en dubieuze commissies een afzetmarkt voor zichzelf koopt.

Zoals Damen twee gezichten kent, zo is ook de omgang van de Nederlandse overheid met het bedrijf dubbelzinnig. Premier Mark Rutte noemde Damen deze zomer in een toespraak een „oer-Nederlandse wereldspeler”, terwijl op hetzelfde moment opsporingsdienst FIOD en het Openbaar Ministerie zich het hoofd braken over het strafrechtelijke onderzoek naar het bedrijf. Al ruim anderhalf jaar proberen zij vast te stellen of de scheepsbouwer smeergeld heeft uitgedeeld in het buitenland en daarmee door Nederland onderschreven regels voor ethisch zakendoen overtreedt.

Minister President Mark Rutte en Rene Berkvens (CEO Damen) maken een selfie tijdens een bezoek aan Damen Soncam Shipyard in Vietnam in 2014. Foto Robin van Lonkhuijsen/ANP

Complete oorlogsschepen

Eten komt niet vanzelf aanwaaien, daar moet je voor zwoegen en zweten. Dat weet de streng gereformeerd opgevoede Kommer Damen (74) heel goed. In 1969 werd hij als jonge man uit Hardinxveld-Giessendam de baas van de scheepswerf die zijn vader ruim veertig jaar daarvoor had opgezet. Eerst veroverde hij de Nederlandse markt, daarna de wereldzeeën. Nu, vijftig jaar later, heeft René Berkvens de dagelijkse leiding overgenomen, maar is de oude Kommer nog steeds nauw betrokken bij de verkoop van zijn schepen, wereldwijd.

Kommer Damen brak met de traditionele manier van scheepsbouw, waarbij een heel schip op één werf wordt uitgedacht en in elkaar gezet. Zijn schepen zijn een soort bouwpakketten, vrijwel direct leverbaar vanuit de catalogus. De onderdelen worden grotendeels op goedkope buitenlandse werven gemaakt en later in Gorinchem of in het land van bestemming in elkaar gezet.

Daardoor is Damen Shipyards uitgegroeid tot een multinational met een geolied verkoopapparaat en een jaaromzet van meer dan twee miljard euro. Wereldwijd werken bij de scheepsbouwer meer dan negenduizend mensen, op 34 werven: van China, Vietnam en Curaçao, tot Zuid-Afrika en Australië. Het Amerikaanse zakenblad Forbes schat het privé-vermogen van Kommer Damen op anderhalf miljard euro.

Klanten kunnen bij Damen Shipyards sleepboten, plezierjachten, patrouilleschepen, veerponten, dokken en complete oorlogsschepen bestellen. Recent kwamen daar onderzeeërs en luxe cruiseschepen bij. Op dit moment is Damen in de race voor twee mega-orders. Het aast samen met het Zweedse Saab op de bouw van vier onderzeeërs voor de Nederlandse marine, een klus van drie tot vier miljard euro. En het zit in de laatste fase van de aanbesteding van zes Duitse fregatten, ook een miljardenproject.

Damen is Hollands Glorie op z’n best: een degelijk, solidair familiebedrijf dat wereldwijd hoogwaardige maritieme technologie levert. Leden van het koningshuis en bewindslieden associëren zich daar graag mee. Mark Rutte, prinses Beatrix, koning Willem-Alexander en koningin Máxima – ze bezochten allemaal werven van Damen, in binnen- en buitenland. Overal waar Damen is, zegt een hoge oud-militair, „staat toch eigenlijk een Nederlandse vlag”.

Op en rond het hoofdkantoor, waar de sales- en engineeringsafdelingen zitten, werken zo’n 1.500 mensen. Damen sponsort in Gorinchem de Poëzieroute, de Santa Run, het Hippiefestival, het Winterfestijn en de Zomerfeesten. Op 12 januari 2017 benoemt de gemeenteraad Kommer Damen tot ereburger wegens zijn grote verdienste voor de stad. Van de burgemeester krijgt hij een erepenning en een ingelijste oorkonde.

Dat feestje wordt snel bedorven. Op vrijdag 13 januari, de ochtend erna, staan er auto’s en busjes voor de poorten van de werf. Die zijn van de fiscale opsporingsdienst FIOD. Om te voorkomen dat er bewijsmateriaal via het water verdwijnt, ligt op de Boven-Merwede een leenboot van de douane op wacht – een Damen-boot.

In hoog tempo nemen de FIOD-ambtenaren de financiële afdeling over. Het verbaasde personeel wordt naar een aparte ruimte gedirigeerd, computers worden losgetrokken en in beslag genomen. Halverwege de inval wordt nog een boeket bezorgd – een gelukwens voor die erepenning. Drie dagen is de FIOD bezig. Ook bij accountant EY wordt administratie opgehaald. Later komt de dienst nogmaals langs.

Zonder die boot in Sierra Leone was dit allemaal niet gebeurd.

De werven van Damen Shipyards wereldwijd. Infographic Studio NRC

Leugen

In 2013 wint Damen met een patrouilleboot van het type Stan Patrol een aanbesteding in het kader van het West Africa Regional Fisheries Program, een door de Wereldbank gesteund initiatief om de kust van Sierra Leone te beschermen tegen illegale bevissing.

Het project loopt van meet af aan slecht. Betrokkenen klagen over Sierra-Leoonse ambtenaren die naar steekpenningen hengelen en over de Damen-boot: die is uitgerust met onnodige extra’s en technologische foefjes. Daardoor is de aanschafprijs opgedreven tot omgerekend vijf miljoen euro, veel meer dan was begroot. Maar Sierra Leone luistert niet naar de bezwaren en schaft toch de dure Damen-boot aan, tegen de zin van de Wereldbank.

Dan doet een verkoper van Damen iets wat niet mag. Op één van de formulieren van de Wereldbank vult hij in het veld ‘tussenpersoon’ ‘none’ in. Damen heeft geen gebruik gemaakt van de bemiddeling van een agent. Dat is gelogen, blijkt uit onderzoek van de Wereldbank. Er was wél een tussenpersoon die geld heeft gekregen van Damen. Het is volgens een bron rond de Wereldbank „een publiek geheim” dat deze man mensen op het Sierra Leoonse ministerie van Visserij heeft omgekocht.

Of het gerucht klopt, wordt niet uitgezocht. Voor de Wereldbank is de leugen over de weggelaten tussenpersoon ernstig genoeg. Damen krijgt straf en mag achttien maanden lang geen zakendoen met de Wereldbank. Daarmee is de kous af, denkt het bedrijf.

Maar de toestand in Sierra Leone is voor justitie in Nederland niet de eerste kwestie rond Damen. Er liggen al twee Zuid-Amerikaanse kwesties op de plank. Daarin hebben officieren van justitie uit Chili en Brazilië Nederland om hulp gevraagd omdat zij op verdachte betalingen door Damen Shipyards zijn gestuit.

En dan is er het jaarverslag over 2015. Daarin maakt het bedrijf zelf melding van aanvaringen met twee buitenlandse agenten, die tegensputterden in een intern onderzoek naar mogelijke corruptie. De optelsom van deze signalen valt uit in het nadeel van Damen en de FIOD valt binnen bij de grootste en bekendste botenbouwer van Nederland. Het onderzoek richt zich, zo laat het OM weten, op „vermoedelijke actieve ambtelijke buitenlandse corruptie”. Damen „heeft vermoedelijk via tussenpersonen steekpenningen betaald aan buitenlandse overheidsambtenaren ter verkrijging van buitenlandse (overheids)opdrachten”.

Koningin Beatrix doopt in 1985 het motorpassagiersschip de Zonnebloem op de scheepswerf Damen Shipyards in Bergum. Het schip werd gebouwd met het geld dat de 1-2-3 televisieshows hadden opgebracht. Foto ANP

Hey pik, nog wat verkocht?

Bij Damen houden ze van tradities. Die zijn goed voor de saamhorigheid en de moraal. Eens per jaar laat de directie van Damen daarom grote pannen erwtensoep aanrukken in Gorinchem. Ook Kommer Damen is er dan bij, zeggen oud-werknemers. Een van hen: „Die loopt dan langs de tafels en roept: verkópen hè jongens, verkópen.”

Uitgepakt wordt er ook met Sinterklaas, een ander verplicht nummer voor het voltallige personeel. De goedheiligman rijdt op het Damen-terrein in een monstertruck over auto’s, of wordt in een jeep die onder een helikopter hangt afgezet op de werf.

Ja, Damen zorgt goed voor z’n mensen, zeggen oud-werknemers. Wie op reis gaat, slaapt in een goed hotel. Wie lang bij het bedrijf werkt, mag vlak voor de ingang parkeren. Wie z’n werk niet meer kan doen, krijgt een andere functie. Verdeeld over de gebouwen zijn diverse barren, met goedgevulde ijskast. Van werknemers wordt verwacht dat ze daar regelmatig komen borrelen – wegblijven is niet geaccepteerd.

Bij Damen telt loyaliteit, familiegevoel. Toen in 2010 drie verkopers in Cuba omkwamen bij een vliegtuigongeluk, werd voor de herdenkingsbijeenkomst de grote hal op de werf leeggehaald en bekleed met metershoge zwarte gordijnen. En Kommer Damen is zo gewoon gebleven, zeggen mensen. Die schudt z’n werknemers de hand, maakt praatjes met iedereen.

Verkopers zijn het belangrijkst. „Godenzonen” worden ze genoemd, naar wie moet worden geluisterd. Echte mannen zijn het vaak, lang, stoer, in een donker pak, met zware stem.

Vrouwelijke verkopers heeft Damen zelden. Parttime werken wordt niet gewaardeerd. Op de twee dochters van Kommer Damen na zitten er nauwelijks vrouwen in de top. Bij het ondersteunend personeel geldt een heel ander aannamebeleid – aldus diverse oud-werknemers. Het lijkt net een modellenbureau, zeggen zij.

Het verkoopapparaat van Damen is ingedeeld in landengroepen en huist in de witte Power Tower naast het directiegebouw. Elke maandagochtend om acht uur komen alle verkopers bij elkaar. Dan vertellen zij de directie hoe het met de deals in hun regio gaat. „Het is nogal een alfagedoe”, zegt er een. „Stropdasje aan en hey pik, nog een beetje verkocht, die toon.”

De verkopers hebben privileges. Elke area manager heeft een persoonlijke secretaresse en rijdt een dure leaseauto: een Audi, BMW of Lexus. Eén verkoper kwam tot zijn vertrek in zijn Porsche naar zijn werk. Verzoeken van verkopers gaan altijd voor. Zij kunnen medewerkers op staande voet laten ontslaan, zeggen diverse oud-medewerkers. En zij mogen, in tegenstelling tot het normale personeel, zo doorlopen naar de kamer van Kommer.

De verkopers mogen ver gaan om hun klanten te behagen. Ze worden op pad gestuurd met een creditcard van het bedrijf, soms met flessen Black Label. Een oud-werknemer: „Ze wilden bij Damen helemaal geen bonnetjes voor een declaratie zien. Ze wilden uitgaven zien. Weten dat er wordt gespendeerd aan klanten. Het draait om vrienden maken, trakteren op cadeautjes en sigaren.”

Wie een deal binnenhaalt, kan een bonus voor zichzelf en de afdeling tegemoet zien. Bezoekende klanten worden gepamperd met uitjes en feestjes, en als ze komen wappert de vlag van hun land voor de hoofdingang. Allemaal sigaren uit eigen doos, zegt een verkoper. „Uiteindelijk betaalt een klant al zijn cadeautjes zelf. Als we een schip voor een hoger bedrag verkopen, is er meer geld voor leuke extra’s.” Pas na de affaire met de Wereldbank heeft Damen een compliance officer aangenomen, die toeziet op het naleven van de regels.

Koning Willem-Alexander en koningin Maxima bezoeken de werf van Damen Shipyards op Curaçao tijdens een tweedaags bezoek van het koningspaar in juli 2018. Foto Patrick van Katwijk/ANP

Middagje tv-kijken

Bij de hechte familie van Kommer Damen horen ook de verkoopagenten, die verspreid over de wereld boten aan de man brengen. Zij zijn eigen baas: ze staan niet op de loonlijst van Damen, maar worden per deal of klus betaald en opereren uit het zicht van het hoofdkantoor. Het zijn tussenpersonen die de markt kennen en over de juiste connecties beschikken. Vaak werken ze al jaren voor Damen en kennen ze de oude Kommer persoonlijk.

Deze werkwijze maakt Damen kwetsbaar. Diverse oud-werknemers vertellen dat ze in de administratie van Damen gekke betalingen aan tussenpersonen zagen. Soms had een tussenpersoon een dubbelrol en werkte hij ook bij de klant aan wie een boot werd verkocht. Soms had de agent wel erg sterke banden met de politieke partij die op dat moment aan de macht was. En soms ontving een agent een bedrag dat vele malen hoger was dan verantwoord.

Een van die tussenpersonen is Jamal Shallop, een Libanese zakenman in Sierra Leone. Lokale kranten schrijven dat hij goed bevriend is met de president van het land. Volgens betrokkenen liet Damen zíjn naam weg uit de Wereldbank-papieren. In werkelijkheid kreeg Shallop een miljoen dollar (circa acht ton in euro) voor zijn bemoeienis. Het vermoeden: een deel daarvan ging als smeergeld naar het visserij-ministerie – omkoping dus.

Drie landen verderop werkt Damen met een vergelijkbare tussenagent. Dat is zakenman Edward Annan van het bedrijf Masai Development Limited. Sommige werknemers van Damen kennen hem persoonlijk, die zijn een keer opgehaald van het vliegveld van de Ghanese hoofdstad Accra voor een bezoek aan zijn riante woning en een middagje tv-kijken op zijn bank. Volgens zijn eigen site is Annan een „invloedrijk lid van het National Democratic Congress”, de partij die tot 2000 en tussen 2009 en 2017 de president van Ghana leverde. Een betrokkene: „In de jaren dat de partij van Annan niet aan de macht was, gebeurde er niets voor Damen.”

Annan bemiddelde ook in buurland Togo, zeggen betrokkenen. Via hem zouden stiekeme betalingen van Damen naar ambtenaren van het Togolese staatshavenbedrijf zijn gelopen. De verdenking is opnieuw: steekpenningen.

In Libië zijn de geldstromen nog ondoorzichtiger. Damen doet er al bijna veertig jaar zaken met de marine, het havenbedrijf en oliemaatschappijen en betaalde torenhoge commissies, blijkt uit interne documenten in bezit van NRC. In 2012 bijvoorbeeld 30 procent in verband met onderhoudswerk voor de Libyan Ports Company, het havenbedrijf van de overheid.

De documenten laten zien dat die commissie – 1,8 miljoen euro – tussen diverse Libische tussenpersonen werd verdeeld. En dat de vader van de salesmanager voor Afrika van Damen, een Libiër, het grootste deel ontving: 1,6 miljoen euro. De vader werkt zelf ook voor Damen, weten oud-werknemers en diplomaten. Hij was volgens hen politiek actief en wist de weg naar de marine, havenautoriteiten en ministeries. Een oud-werknemer: „Je kon in Libië niets verkopen zonder te betalen. Dat is gewoon een integraal onderdeel van het verkoopproces. Libië is een socialistisch land, iedereen moet van zo’n deal profiteren.”

Defensieminister Jeanine Hennis-Plasschaert doopte op zaterdag 8 maart 2014 op de werf van Damen Schelde Naval Shipbuilding in Vlissingen het nieuwe Joint Support Ship van de Koninklijke Marine tot Karel Doorman. Met een lengte van 204,7 meter werd de grotendeels in Roemenië gebouwde Karel Doorman het grootste schip van de marine. Foto Maarten Hartman

Beroepsgeheim

Sinds de inval begin 2017 is het stil rond het onderzoek. Damen zegt zelf niet te weten op welke landen of deals justitie zich richt en ook het OM houdt zich op de vlakte. De vertraging komt onder meer door het internationale karakter van het onderzoek. Het OM probeert in het buitenland informatie los te krijgen en dat gaat nou eenmaal langzaam.

Een tweede reden voor de vertraging is de muur die Damen heeft opgetrokken rond haar eigen administratie. Voor het bedrijf kwam het justitieonderzoek niet als een verrassing. Damen deelde voorafgaand aan de inval een groot aantal gevoelige documenten met de advocaten van Wladimiroff uit Den Haag, die het bedrijf ook al bijstonden in de affaire met de Wereldbank.

Daardoor, zo stellen Damen en Wladimiroff, vallen deze papieren onder het beroepsgeheim van de advocaten en mogen die niet gebruikt worden voor het onderzoek. Advocaat Robbert de Bree van Wladimiroff wil niets kwijt. „Ik kan niet zeggen óf ik de advocaat van Damen ben. Dat valt onder mijn beroepsgeheim.”

En zo strijden Damen en het OM al anderhalf jaar in stilte over de vraag of de in beslag genomen administratie door opsporingsambtenaren bekeken mag worden of niet. Tot nu toe zonder eenduidige uitkomst. Daardoor ligt het justitieonderzoek grotendeels stil en blijft het imago van Damen vooralsnog onbesmet.

Dat werd deze zomer duidelijk, toen de koning en de koningin naar Curaçao reisden. Vooraf informeerde het ministerie van Binnenlandse Zaken bij het OM naar de stand van zaken in het Damen-onderzoek. De aanleiding: het koningspaar was van plan de werf van het verdachte bedrijf op Curaçao te bezoeken.

„Bij navraag bleken er geen contra-indicaties”, zegt de Rijksvoorlichtingsdienst. En dus lieten Willem-Alexander en Máxima zich 1 juli op de Damen-werf in Willemstad uitgebreid rondleiden en fotograferen, alsof er geen corruptieonderzoek bestond.

Het onderzoek is niet het enige dat stilligt. Dat geldt ook voor de patrouilleboot in Freetown waar dit verhaal mee begon. De PV Sorie Ibrahim Koroma ligt aan de kade, als gevolg van de corruptie-perikelen. Toen de Wereldbank die ontdekte, trok de bank haar financiering in en moest Sierra Leone de boot zelf betalen. Omdat de Afrikanen nog niet alle termijnen hebben betaald, levert Damen geen reserve-onderdelen en is de training van de bemanning stopgezet.

Kapitein Macauley: „Het schip komt uit Holland, maar de jongens die ons moeten trainen zijn er niet.” Hij wappert met zijn handen over de meters en hendels op het grote bedieningspaneel. „Deze spullen, ik weet maar half hoe ik die moet gebruiken. Damen moet terugkomen en de training afmaken. Nu zitten we hier maar.”

Verdenkingen ook in Chili en Brazilië

Niet alleen in West-Afrika zijn er verdenkingen tegen Damen. Ook in Brazilië, Chili en twee niet nader omschreven landen heeft de scheepsbouwer problemen.

Bron: NRC

1 reactie

  1. Lijkt een beetje op Nederland: groot in drugsfabricage en distributie wereldwijd.
    Omzet: vele malen maal 25 miljard.
    Is Damen een kleine jongen bij.
    Ojo

Geef een reactie

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in

Lees ook

Meer recente reacties