Tekst en foto’s: Bobby Spier

De wetenschap dat de hemel die wij aanschouwen, lang niet de limit is, is voor velen onbegrijpelijk. Voor de kleine André Kuipers, die in 1958 werd geboren in Amsterdam, spreekt de ruimte al vroeg tot de verbeelding.

Zijn oma gaf hem sciencefictionboekjes uit de succesvolle Perry Rhodan-serie, niet wetende dat precies deze verhalen een brandend verlangen bij haar twaalfjarige kleinzoon zou aanwakkeren: woonplaneet Aarde verlaten en zich hullen in de wondere wereld van de ruimte.

Zijn diepgewortelde wens besprak hij niet met iedereen. “Er bestond veel ongeloof. Mijn ouders, die mij altijd hebben gesteund, lieten mij vrij dromen. Het zou wel overwaaien. Hun kind had fantasie en dat was goed.” Hijzelf twijfelde eveneens. “Ruimtevaart bestond niet in Europa. Het was bestemd voor Amerikaanse testpiloten of voor mensen achter het IJzeren Gordijn, Rusland. Pas in de jaren 70 kwam het dichterbij. Toen ik geneeskunde ging studeren zag ik dat de mogelijkheden groeiden. Op het moment dat ik mij ging verdiepen in de vereisten, werd het serieus.”

Een astronaut moet volgens Kuipers aan verschillende specificaties voldoen. “Men zoekt natuurlijk een bepaalde vooropleiding en interesse in wetenschap en techniek. Maar ook een avontuurlijk karakter. Astronauten zijn mensen die houden van bergbeklimmen en duiken, maar het zijn geen waaghalzen. Astronauten zijn geen vrijklimmers die werken zonder zekering en touw. Het zijn verantwoorde avontuurlijke mensen die op doordachte wijze risico’s nemen.”

Spannend en emotioneel

Toen Kuipers werd geselecteerd voor zijn eerste ruimtevaart, de Delta Missie (19 april, 2004), drong de zwaarte van zijn plannen pas door bij zijn familie en vrienden. “Maar nog steeds begreep men niet wat het inhield. Neem mijn dochters, die waren er weinig mee bezig. Zij waren op twaalfjarige leeftijd drukker met paardrijden. Het feit dat hun vader in de ruimtevaart zat, zei hen niet zoveel. Wel was ik veel van huis. Dat is de keerzijde van het vak: voor trainingen verbleef ik veel in Housten, Moskou, Japan, Canada en Duitsland, en zag mijn gezin weinig.”

Naarmate zijn lancering dichterbij kwam, groeide de bezorgdheid bij zijn naasten. Zo ging het in 2003 mis met de Space Shuttle Columbia. Geen enkele astronaut overleefde het ongeval. Het hield Kuipers niet tegen. “Het risico dat er iets mis gaat, bestaat altijd, maar je wordt getraind wat je kan doen om in te grijpen. De mensen op de grond weten dat niet. Het is spannend en emotioneel. Ik heb zelf lanceringen gezien van collega’s. Overweldigend. Het lanceren gaat gepaard met veel geweld, trillingen en fel licht. Dan besef je pas dat ze echt iemand de ruimte in sturen.”

Kosmisch gevoel

“Wij mensen zijn verkenners. Dat zit in onze genen”, aldus André Kuipers op de vraag waarom de ruimte zo aantrekt. “We hebben de zeeën en het luchtruim veroverd. Nu is het tijd voor de ruimte. Tevens valt er veel kennis te halen en misschien zelfs energie. In de toekomst kunnen we mogelijk grote zonnecollectoren in het heelal plaatsen en delfstoffen halen van de Maan.”

Echter, de ruimte is ook vijandig. “Je hebt te maken met een vacuüm, veel radioactieve straling, enorme temperatuursverschillen en er zweeft van alles rond dat kan neerstorten op onze Aarde of kan botsen op het ruimtestation. Je moet je aanpassen aan deze omgeving, net zoals we dat doen om te overleven in het poolgebied, hoog in de bergen of in de woestijn.”

Astronaut Kuipers heeft inmiddels twee ruimtemissies op zijn naam staan: de elfdaagse Delta Missie (2004) en de PromISSe, een 193-daagse missie die begon in 2011: de langste ruimtevlucht in de Europese geschiedenis. Naast de drukte omtrent de uitvoering van verschillende experimenten, schoonmaak, sport, reparaties en het aankoppelen van andere ruimteschepen, had hij zo nu en dan de tijd om onze planeet vanuit de ruimte te aanschouwen. “Ik kon enorm genieten van de Aarde. Het is schitterend om te zien hoe onze planeet in het zwarte heelal zweeft. Heel kleurrijk en mysterieus. Als ik ‘s nachts naar buiten keek, dan zag ik de planeten en de maan opkomen, waarna wij er dan weer onderdoor vlogen. Op zo’n moment ervoer ik dat ik onderdeel was van iets groters. Eén was met ons zonnestelsel. Een kosmisch gevoel.”

Groene mannetjes

De ruimte is zo weids, dat het volgens Kuipers goed mogelijk is dat er ander leven bestaat. “Onze zon heeft acht planeten waarvan één met leven. Misschien is er vroeger leven geweest op Mars, of is er nu leven op één van de manen van Jupiter. Maar de zon is slechts één ster. In onze Melkweg zitten 300 miljard sterren met allemaal eigen planeten. We weten dat de ruimte ongeveer 100 miljard Melkwegen kent. Even ter vergelijking: er zijn meer sterren in het heelal dan zandkorrels op alle stranden van de Aarde. Ik denk dat er veel plekken bestaan waar de condities zodanig zijn, dat er leven kan ontstaan.”

Dan rest nog de vraag hoe dat eruit ziet. “Het kan intelligent leven zijn, maar ook primitief. Groene mannetjes ontstaan natuurlijk bij een gebrek aan fantasie. Op Aruba hoef je alleen maar onder water te gaan om te ervaren dat wij veel verschillende soorten leven kennen die de meest bijzondere vormen kunnen aannemen.” Maar hij denkt niet dat onze Aarde al ontdekt is door buitenaards leven. “UFO’s bestaan, het zijn niet te verklaren voorwerpen die in de lucht rondvliegen. Maar dat betekent niet dat het gaat om een buitenaards ruimteschip. Er bestaan geen bewijzen dat we ooit zijn bezocht door iets buitenaards, maar het blijft spannend. Ik denk dat de kans groter is dat wij een signaal opvangen van een veel oudere beschaving. En ik hoop de dag nog mee te maken dat we bewijs vinden dat er ander leven bestaat.”

Fragiele aanblik

Het ruimtereizen heeft Kuipers kijk op het leven en de wereld veranderd. Voor zijn eerste ruimtevlucht in 2004 was hij optimistisch over de gesteldheid van onze Aarde en de natuur. Maar toen hij onze kleurrijke planeet vanuit de ruimte aanschouwde, schrok hij van de fragiele aanblik. “Het was schokkend. Als je de Aarde alleen in het zwarte heelal ziet hangen, dan raak je bezorgt. Je beseft opeens dat we met zijn allen op een kleine bol leven die eenzaam en onbeschermd in het heelal hangt, omgeringd door een flinterdunne dampkring. Dit is ons huis, dit is alles. We kunnen nergens anders heen. Een claustrofobisch gevoel. Bij mijn terugkomst had ik de drang om mensen te waarschuwen. Wakker te maken. We zijn allemaal astronauten van ruimteschip Aarde. We hebben maar een beperkte voorraad aan boord. Dat moet iedereen beseffen.”

Ook moest hij ervaren hoe de ruimte besmet was met menselijk afval. “We moesten met ons ruimtestation twee keer uitwijken voor ruimteafval en één keer zelfs ‘schuilen’ in het Sojoez-ruimteschip. Het ging om een Russische satelliet die zich vreemd gedroeg. Met de luiken dicht moesten we hopen dat we niet geraakt werden. Ruimteafval ontstaat door fouten van mensen. We hebben veel het heelal ingebracht, maar niet nagedacht over de vraag hoe je kapotte, afgedankte spullen terugkrijgt.”

Duurzaamheid en natuurbehoud

Sinds zijn eerste ruimtemissie in 2004 zet Kuipers zich in voor duurzaamheid en natuurbehoud. Zo is hij ambassadeur van verschillende organisaties, waaronder het Wereld Natuur Fonds (WNF). “Door mijn reis ben ik bewuster gaan leven. Als ik hout voor mijn vloer of schutting koop, dan zorg ik dat het duurzaam geplant is. Ik let op mijn energieverbruik, eet minder vlees en rijd een hybride auto. Ondanks deze aanpassingen leef ik nog steeds comfortabel. Ook bedrijven kunnen economisch gewin behalen met duurzaamheid of bijvoorbeeld de verkoop van biologische producten. Als iedereen dat weet, dan gaan we de goede kant op.”

Inmiddels kan je de astronaut ook inhuren als spreker. Met zijn ervaring zoomt hij desgewenst in op verschillende onderwerpen, zoals energie en de toekomst of technologie en innovatie. Zo was hij vorig jaar te gast bij de Green Conference op Aruba, waar hij sprak over duurzaamheid en de ruimtevaart.

Hij vindt het plan van Aruba om in 2020 een volledig duurzaam eiland te zijn, heel inspirerend. “Vorig jaar woonde ik een presentatie bij van minister-president Mike Eman in Den Haag. In deze voordracht bracht Eman duidelijk naar voren hoe hij Aruba zo groen mogelijk wil maken middels technische efficiëntie. Ik vind het 2020-plan een prachtig voorbeeld van duurzaamheid. Het eiland heeft een enorm aanbod aan gratis energie middels zon en wind. Aruba kent qua het verkrijgen van volledige duurzaamheid veel potentieel.”

Gewichtsloos

Sinds 2012 heeft André Kuipers geen ruimtevlucht meer gemaakt. Toch verlangt hij elke dag terug naar zijn gewichtsloze leven. “Het liefst zou ik elk jaar even naar boven willen. Het is bijzonder om gewichtsloos te zijn en te spelen met voorwerpen die zweven. Ik mis het avontuurlijke van de ruimtevlucht, de spannende lancering en de veilige terugkomst op Aarde. Ik mis de aanblik van onze prachtige planeet. Het uitzicht is fenomenaal.”