Opinie Marcel Pheijffer • Financieel Dagblad

In mijn vorige bijdrage (FD, 23 november) ben ik ingegaan op de morele verantwoordelijkheid van de ‘big four’-accountants- en adviesorganisaties. De reacties daarop waren niet altijd even positief.

Zo zou ik de verantwoordelijkheid van overheden voor het maken van (ondeugdelijke) wetgeving onvoldoende onderkennen, naar ondermaats wetenschappelijk onderzoek verwijzen, ‘zeer vroom’ zijn, ‘zeuren en zeveren’ en zaken tot moreel verwerpelijk verheffen. Bovendien zouden de Panama en Paradise Papers weinig schokkende zaken hebben opgeleverd.

Deze critici gaan daarmee geheel voorbij aan het punt dat ik maakte: ‘legally right, but morally wrong’. Moraliteit is voor het bedrijfsleven niet zonder betekenis. Zeker niet voor accountants- en adviesorganisaties die in hun uitingen stellen het publiek belang voorop te zetten, die wijzen op het belang van duurzaamheid, op maatschappelijk verantwoord ondernemen en transparantie. Net zoals ze in hetzelfde koor als het bedrijfsleven graag een lied zingen over ‘integrated reporting’ en langetermijnwaardecreatie. Het gaat echter niet om al die woorden, wel om de invulling daarvan via concrete daden. Het is te vaak louter voor de bühne.

Accountants en adviseurs moeten oog houden voor letter én geest van wet- en regelgeving

Wat zijn dan die concrete daden? Een decennium geleden betaalde KPMG in de Verenigde Staten een boete van bijna $ 500 mln, omdat belastingadviseurs vermogende cliënten adviseerden en faciliteerden bij het ontwijken van belastingen. En wat te denken van de recent aan het licht gekomen rol van KPMG ten aanzien van de Gupta-familie in Zuid-Afrika? De Luxemburg Leaks werpen een licht op de grootschalige betrokkenheid van PwC bij belastingontwijking van en door multinationals.

Op de dag dat mijn artikel verscheen werd de jaarlijkse Accountantsdag gehouden. Futuroloog De Jong verhaalde die dag over zijn recente ervaringen bij een ‘big four’-organisatie. Hij stelde dat accountants allergisch zijn voor het woord moraliteit. Voor een presentatie bij een ‘big four’-kantoor raadde de marketingafdeling hem ten zeerste af om het te gebruiken: ‘Moraliteit doet te veel denken aan moraalridder en gooit alle deuren dicht’, aldus de marketeer. Tsja, hoe hypocriet kun je zijn?

Vorige week wees de rechtbank Rotterdam vonnis in de zaak tegen Baker Tilly Berk (BTB), een kantoor van accountants en belastingadviseurs. BTB adviseerde en faciliteerde een cliënt over het opzetten van een Cypriotische truststructuur. Kort gezegd werden daarbij in Nederland behaalde resultaten in de vorm van royaltybetalingen afgeroomd en in het buitenland ondergebracht. Dit louter met het doel hier in Nederland belasting te besparen.

De Belastingdienst noemt een entiteit in de door BTB opgezette structuur ‘een juridische huls zonder feitelijke activiteiten’ en het bestuur ervan een ‘marionet- of harlekijnbestuur’. De rechter spreekt eveneens duidelijke taal: ‘De medewerkers/partners van BTB hebben niet gehandeld zoals van redelijk bekwame en redelijk handelende accountants en fiscalisten mag worden verwacht’ en ‘BTB heeft gehandeld in strijd met wettelijke normen en in strijd met hetgeen in het maatschappelijk verkeer betaamt’.

Accountants leggen een beroepseed af waarin zij stellen het publiek belang te dienen

Accountants leggen een beroepseed af, waarin zij stellen het publiek belang te dienen en te beogen de eer van de stand te handhaven. Fiscalisten horen zich conform hun gedragsregels te onthouden van hetgeen in strijd is met de ‘eer en waardigheid’ van hun beroep; wat daaronder wordt verstaan wordt – zoals zij zelf stellen – mede bepaald door ‘maatschappelijke opvattingen’. De trustsector dient volgens de wetgever de norm ‘maatschappelijke betamelijkheid’ te hanteren.

De rechter hanteert soortgelijke woorden. Het zijn woorden van beroepsgroepen, de wetgever en de rechter die uitnodigen tot ethisch voorbeeldgedrag in plaats van ethisch minimalisme (term van Van Domselaar). Tot het naleven van wet- en regelgeving naar letter én geest.

Accountants, belastingadviseurs en medewerkers van trustkantoren die wel gaan voor ethisch minimalisme, die menen de letterlijke tekst van de wet na te leven en gebruik te kunnen maken van de mazen die overheden in (ondeugdelijke) wetgeving overlaten, veroordeel ik niet. Ik roep ze in navolging van beroepsorganisaties, wetgever en rechter slechts op ook oog te houden voor de bedoeling van de wetgever en de geest van wetgeving.

Het is hun eigen keuze dat al dan niet te doen. Indien zij dat nalaten nemen zij het risico juridisch, politiek en in de media te worden afgetikt. Ik heb er geen medelijden mee als zij dan, zoals bij KPMG en BTB het geval was, soms de knip moeten trekken. Dat is immers slechts het gevolg van hun keuze scherp aan de wind te zeilen.

Marcel Pheijffer, hoogleraar accountancy aan de universiteiten van Nyenrode en Leiden.

Bron: Financieel Dagblad