Gaby de Groot Vasco van der Boon • Financieel Dagblad

Rijke Russen met brievenbusmaatschappijen in Panama en de Britse Maagdeneilanden bankieren al jarenlang bij een bijkantoor van ING Bank in het Zwitserse Genève. Dit blijkt uit nieuw uitgelekte documenten van het Panamese juridisch advieskantoor Mossack Fonseca, de zogeheten Panama Papers.

In principe is het legaal om een offshorebedrijf of een Zwitserse bankrekening te hebben. Toch is het opmerkelijk dat dit Zwitserse ING-kantoor, dat onderdeel is van ING België, zo veel Russische klanten uit de olie- en gaswereld bedient. Toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) waarschuwde in 2015 in een vertrouwelijke brief een concurrent van ING, ABN Amro, nog nadrukkelijk voor de risico’s op corruptie en witwassen die gepaard gaan met het bankieren voor Russische klanten uit de energiesector. ING geeft geen antwoord op de vraag of zo’n waarschuwing ook van DNB is ontvangen.

Minstens twee dozijn brievenbusmaatschappijen van Mossack Fonseca in Panama en de Britse Maagdeneilanden hadden een bankrekening bij ING Genève of waren van plan er een te openen. De eigenaren van die bedrijven zijn bijna allemaal Russen die hun geld verdienen in de olie- en gaswereld. Een enkele Russische bankrelatie van ING Genève handelt in agrarische grondstoffen.

DNB waarschuwde ABN Amro

DNB tikte ABN Amro op de vingers omdat de bank naar het oordeel van de toezichthouder onvoldoende zicht had op de eigenaren van de bedrijven waarmee het zaken deed. Banken moeten weten wie hun zakenrelaties zijn vanwege de regels tegen witwassen en tegen financiering van terrorisme. Bankieren voor klanten met offshoreconstructies, zoals ING doet, brengt die risico’s ook met zich mee. Uit de uitgelekte documenten blijkt bijvoorbeeld dat Mossack Fonseca van veel Russische klanten van het ING-kantoor in Genève niet weet wie daar achter zit.

Onder de ING-klanten in Zwitserland is bijvoorbeeld Primavera Trading SA. Dat bedrijf op de Britse Maagdeneilanden van de Russische oliemagnaat Rashid Sardarov en zijn broer Sardar had tot zeker 2015 een bankrekening bij ING. Sardarov is directeur van het gasbedrijf South Ural Industrial Company. Hij is volgens zakenblad Forbes een van de rijkste 500 Russen. Zanger Robbie Williams trad op bij de bruiloft van Sardarovs dochter.

Santana Oil Corp., een bedrijf op de Britse Maagdeneilanden van Valeri Sjoemski uit Rusland, bankierde van 2003 tot zeker 2016 bij ING in Zwitserland. Uit interne stukken van Mossack Fonseca blijkt dat de financiële toezichthouder van de Britse Maagdeneilanden in 2014 onderzoek deed naar dit bedrijf.

Topman ING België

Dat ING behulpzaam is bij het offshorebankieren voor Russen is ook opvallend omdat een maand na de publicatie van de Panama Papers in 2016 topman Rick Vandenberghe van ING België tegenover het Belgische parlement nadrukkelijk verklaarde dat ING voor particuliere klanten ‘heel duidelijk op geen enkele manier’ meewerkt met constructies in belastingparadijzen. Voor zakelijke klanten accepteert ING nog wel offshorestructuren, maar zegt de bank volledige transparantie te eisen. Uit de nieuwe documenten blijkt niettemin dat de eigenaar van de brievenbusmaatschappij waarvoor ING bankiert vaak onduidelijk is.

Uit de gelekte stukken valt meestal niet op te maken waarvoor de ING-rekeningen worden gebruikt. Op een enkel geval na, zoals bij een leenovereenkomst uit 2014. Het bedrijf Blue Wind Equity Ltd op de Britse Maagdeneilanden, dat bankiert bij ING Genève, leent €3,7 mln aan Tupegar Ltd, dat het geld gebruikt om een jacht van €41,5 mln te kopen. De eigenaar van Tupegar, de Russische oud-minister van energie Sergej Generalov, hoeft over de lening geen rente te betalen. Hij moet de lening pas terugbetalen op de ING-rekening wanneer hij de boot weer verkoopt.

ING wijst in een reactie op zijn beleid voor het onderzoeken en monitoren van cliënten. ‘Indien van toepassing worden onze activiteiten op dit gebied geïntensiveerd, wat kan leiden tot het melden van ongebruikelijke transacties bij autoriteiten, het blokkeren van transacties of het beëindigen van de klantrelatie. Dit komt ook in de praktijk voor’, laat een woordvoerder weten.

Vier strafonderzoeken OM

ING duikt met enige regelmaat op in verband met vermoedens van witwassen, fraude of corruptie. Het Openbaar Ministerie in Nederland heeft vier onderzoeken lopen naar de rol van ING bij witwassen en internationale corruptie. Deze vier zaken geven volgens een betrokken officier van justitie ‘een representatief beeld van een breed falend beleid’ van ING.

ING dook ook al eerder op in de Panama Papers. Toen ging het om verdachte betalingen aan officials van de internationale voetbalbond Fifa die over ING-rekeningen liepen. En een rijke Fransman hield ruim €20 mln buiten het zicht van de fiscus door het via ING-rekeningen weg te sluizen. Vorig jaar meldde het Oost-Europese journalistencollectief OCCRP dat Russen via ING-rekeningen $2,4 mln zouden hebben witgewassen.

Reeks toezichthouders

Eind vorige eeuw nam ING de Belgische bank BBL over. Deze omvangrijke bank werd later omgedoopt in ING België. Het bijkantoor van ING in Genève stamt uit de BBL-periode. Volgens ING is het bijkantoor van oudsher gespecialiseerd in de Trade & Commodity Finance.

Het kantoor heeft momenteel 250 fte’s op de loonlijst en heeft 1350 zakelijke klanten. Daarvan vallen er 1000 in de categorie Trade & Commodity Finance, nog eens 350 staan te boek als ‘corporate clients’. Het kantoor valt onder de Zwitserse regelgeving en de anti-witwasregels van de Europese Unie.

Toezichthouders zijn de Zwitserse AFM, de Finma, én de Belgische en Nederlandse centrale banken NBB en DNB. Reden daarvoor is dat het kantoor in Genève onder ING België valt en ING België onderdeel is van ING Bank. Die valt in zijn totaal weer onder de supervisie van de ECB.

ING geeft geen duidelijkheid over de vraag of de nu gevonden vennootschappen in de Panama Papers allemaal zakelijke klanten zijn van ING Genève. De bank heeft van Het Financieele Dagblad en Trouw inzage gekregen in de opgedoken namen van de offshorevennootschappen die via ING Genève bankieren, waaronder Blue Wind Equity die gebruikt wordt voor de aankoop van het jacht voor de Russische oud-minister Generalov. Een ING-woordvoerder meldt daarop: ‘In lijn met lokale wetgeving is het ons vaste beleid om niets te zeggen over individuele klanten of potentiële klanten en/of hun activiteiten.’

‘Hoger risicoprofiel’

De bank kondigde afgelopen november aan dat het grotendeels stopt met dienstverlening aan klanten van Nederlandse trustkantoren. ‘De trustsector kent een hoger risicoprofiel dan andere sectoren en past daarmee niet langer bij wat ING bereid is te aanvaarden’, stelde de bank toen. Of deze beleidswijziging ook geldt voor de Zwitserse tak van ING of voor klanten van trustkantoren uit Panama, is onduidelijk.

Uit de stukken van Mossack Fonseca blijkt dat het Panamese Orsett Trading in juli 2017 nog besluit een bankrekening te openen bij ING Genève. Of dat daadwerkelijk is gelukt, valt uit de documenten niet op te maken. Orsett is eigendom van de Rus Alexander Rappoport en wordt gebruikt voor graanhandel met Turkije en Egypte, goed voor een jaaromzet van ruim €200 mln.

Alle in dit artikel genoemde offshorebedrijven zijn om commentaar gevraagd. Van geen van hen is een reactie ontvangen.

Gunvor

Een opvallende klant van ING Genève is Forsby Management, omdat dit bedrijf in 2011 olie leverde aan Gunvor, een oliebedrijf waarin volgens de Verenigde Staten de Russische president Vladimir Poetin een geheim aandeel zou hebben. Gunvor, dat wel op vragen reageerde, ontkende dat eerder overigens.

Gunvor is opgezet door de Rus Gennadi Timtsjenko, die sinds de Russische inval in de Krim in 2014 op een Amerikaanse sanctielijst staat. Vlak voor hij op die zwarte lijst kwam, verkocht Timtsjenko zijn belang in Gunvor aan zijn Zweedse mede-aandeelhouder Törbjörn Törnqvist. Uit betaalbewijzen uit de administratie van Mossack Fonseca blijkt dat Waterway Petroleum, een dochter van Gunvor, betalingen doet op de ING-rekening van Forsby in Genève. Ook bevat de administratie een e-mail waarin een medewerker van ING Genève bevestigt dat het betaalbewijs er goed uitziet.

DNB tikte ABN Amro in 2015 nog op de vingers vanwege Gunvor. ‘DNB [heeft] geconstateerd dat de signalen over corruptie die al jaren rond deze klant hangen, slechts gedeeltelijk door ABN Amro zijn opgepakt en geanalyseerd’, schreef de toezichthouder.

Samenwerking

Deze productie is tot stand gekomen in samenwerking met Jan Kleinnijenhuis en Karlijn Kuijpers (Trouw), Lars Bové (De Tijd), Xavier Counasse (Le Soir) en Kristof Clerix (Knack). FD en Trouw werkten eerder samen bij de eerste publicatie van de Panama Papers (2016), Bahama Leaks (2016) en Paradise Papers (2017).

Het complete verhaal

Spil Panama Papers kende meeste eindklanten niet, blijkt uit nieuw datalek Mossack Fonseca na lek Panama Papers naarstig op zoek naar eigenaren tienduizenden bedrijven

Bron: Financieel Dagblad