Jeroen Piersma
Hoe een accountants- en advieskantoor verzeild raakte in een kwestie die het zelf zou hebben afgekeurd. Het leek ooit een buitengewoon slim plan. Accountantskantoor KPMG besloot in 2004 om te verhuizen naar een nieuw hoofdkantoor, en om de bouw daarvan in eigen beheer voor te bereiden.
Maar het werd een hoofdpijndossier. Niet alleen bleef het oude kantoor leeg achter, maar het nieuwe kantoor bleek al gauw veel te groot. Vanwege een belastingconstructie bij de bouw van het nieuwe kantoor kreeg KPMG vorige week een boete opgelegd door het Openbaar Ministerie van € 8 mln. Eerder al heeft KPMG het belastingvoordeel, inclusief strafverhoging, terug moeten betalen.
Het dossier is daarmee nog niet afgerond. De reputatieschade die de verwikkelingen rond hoofdkantoor hebben veroorzaakt is al groot, maar kan nog groter worden als de mensen die het OM gaat vervolgen, voor de rechter komen. Het KPMG van nu is niet meer het KPMG van de periode 2004 tot 2014, maar de rechtszaken zullen opnieuw de schijnwerper zetten op een pijnlijk verleden.
Aanvullend verdienmodel
Hoe is het zover gekomen? In een feitenoverzicht van het OM valt te lezen dat KPMG voor ontwikkeling in eigen beheer koos om zo veel mogelijk controle te houden over het project en de eisen waaraan het moest voldoen. Wat het OM niet vermeldt, maar wat ongetwijfeld heeft meegespeeld, is dat eigen projectontwikkeling ook een aanvullend verdienmodel was voor KPMG. De marge die projectontwikkelaars rekenen, kon KPMG in eigen zak steken.
Hoofdkantoor van KPMG in Amstelveen
Hoofdkantoor van KPMG in AmstelveenFoto: Hollandse Hoogte
KPMG was daarmee niet uniek. Hoogleraar accountancy Marcel Pheijffer schreef vorige week in het FD over de andere accountants, advocaten, en consultants die periodiek van het ene naar het andere kantoor verhuizen en daarbij soms pochen dat zij met dergelijke vastgoedtransacties meer verdienen dan met hun gewone werk.
Verhuizen en het in eigen beheer ontwikkelen van een vastgoedproject is natuurlijk niet tegen de wet. Probleem is alleen dat vastgoedontwikkeling niet het vak is van accountants. Zo ontstond een verhaal van schoenmaker blijft bij je leest, zoals Jurgen van Breukelen, de bestuursvoorzitter van KPMG die in 2014 moest opstappen, vlak voor zijn vertrek erkende.
Onvoorziene ontwikkelingen
KPMG werd stapsgewijs veel verder in het kantoorproject gezogen dan het oorspronkelijk van plan was. Eigenlijk had KPMG alleen de ontwikkelfase zelf willen doen, het voorbereidende werk. Het project moest voor de aankoop van de grond en voor aanvang van de bouw verkocht worden aan een belegger. Die belegger bleek echter alleen bereid het pand te kopen als het kant en klaar werd opgeleverd.
Bovendien was KPMG bij verwerving van de grond tegen een ondernemer aangelopen, die een deel van de beoogde locatie in bezit had. In plaats van de grond gewoon te verkopen wilde de ondernemer zelf in het project meedoen. Zo kreeg hij een belang van 30% in het door KPMG opgerichte ontwikkelbedrijf, KPMG-gebouw Amstelveen II bv (KPMG II), en een directiezetel.
Belastingontduiking
De kosten en baten van het kantoorproject van KPMG zijn niet eerlijk verdeeld over de verschillende generaties partners bij KPMG, zo kan achteraf worden geconcludeerd. De 197 partners die KPMG in 2010 telde, hebben geprofiteerd van een boekwinst van € 15,8 mln op de verkoop van het kantoor. Degenen die voor het boekjaar 2014-15 bij KPMG zijn vertrokken, hadden wel de baten, maar niet de lasten.
Die lasten manifesteerden zich vanaf het boekjaar 2014-15 toen KPMG alsnog € 18,5 mln moest betalen aan de Belastingdienst. Dat is overigens niet het bedrag dat KPMG per saldo kwijt is aan belasting. Na de correctie van de belastingaangifte geniet KPMG nog steeds aftrek, zij het minder dan eerst.
Nu is er nog een boete van € 8 mln bijgekomen. Uitgesmeerd over de huidige 132 partners zo’n € 60.000 per persoon, ongeveer een instapmodel uit de BMW 5-klasse. Een woordvoerder van KPMG laat weten dat deze pijn al is genomen in de vorm van een voorziening ten laste van jaarrekening 2015-16. Maar alle partners hebben daaraan meebetaald, ook degenen die na afloop van het kantoorproject zijn binnengekomen.
Pas echt in troebel water belandde KPMG, toen het ontwikkelbedrijf besloot dat ook dat de inrichtingskosten van het gebouw (vloerbedekking, de balie van de receptie, restaurant) ten laste zouden worden gebracht van de winst die met de uiteindelijke verkoop van het pand zou worden gemaakt.
Een bijzondere beslissing. Het is gebruikelijk dat de huurder, in dit geval moederbedrijf KPMG zelf, de inrichtingskosten voor zijn rekening neemt, en die over de looptijd van het huurcontract afschrijft. Dat levert ook belastingkorting op, maar veel minder dan wanneer de kosten in één keer van de verkoopwinst worden afgetrokken.
En daarmee raakte KPMG in het vizier van het Openbaar Ministerie. De constructie met de inrichtingskosten leverde KPMG een belastingvoordeel van €13,5 mln op. Belastingontduiking, volgens het OM.
Bovendien pleegde KPMG valsheid in geschrifte. Als gevolg van de constructie met de inrichtingskosten maakte het ontwikkelbedrijf namelijk minder winst. Daarvoor moest KPMG zijn mede-aandeelhouder, de naamloze ondernemer, compenseren. Het accountantskantoor betaalde hem €12,9 mln voor zijn werkzaamheden bij de bouw van het kantoor. Werk dat volgens het OM in geen verhouding staat tot het betaalde geld.
Troebel water
Waarom KPMG tot de belastingconstructie besloot blijft gissen, een constructie waarvan de kans bestaat dat eigen accountants en belastingadviseurs haar nooit hadden goedgekeurd als ze haar bij een klant waren tegengekomen. Het kan zijn dat het een bewuste poging was om de Belastingdienst te tillen, het kan ook zijn dat de betrokken KPMG-ers vonden dat het wel een verdedigbare constructie was. KPMG zegt in een verklaring afgelopen week zelf dat het nooit de bedoeling was om de Belastingdienst tekort te doen.
Maar wel zeker is wel dat de pijnlijke conclusie van Van Breukelen klopt: het is beter als accountants zich concentreren op het controleren van jaarrekeningen en zich niet bezig houden met branchevreemde activiteiten zoals vastgoedontwikkeling.
Bron: Financieel Dagblad