Saskia Jonker • Financieel Dagblad
Een digitale arbitragerechtbank, die dankzij het gebruik van algoritmen geschillen goedkoop en sneller afhandelt dan een echte rechtbank. Dat is de gedachte achter e-Court, een privaat initiatief dat in 2010 zijn deuren opende.
Maar na acht jaar ligt e-Court onder vuur. De ‘geprivatiseerde robotrechter’ komt in alarmerende berichten van De Groene Amsterdammer en Nieuwsuur uit de verf als intransparant. Vonnissen worden niet openbaar gemaakt en wie de arbiters zijn is evenmin duidelijk. Sociaal raadslieden stellen dat e-Court, dat veel incassozaken afhandelt, onvoldoende onafhankelijk is omdat arbiters indirect door schuldeisers worden betaald.
Steen des aanstoots zijn verzekeraars. Die hebben bijna allemaal per 1 januari in hun polisvoorwaarden opgenomen dat incassozaken voor e-Court zullen worden gebracht. Alleen als een verzekerde tijdig bezwaar maakt, komt hij bij een gewone rechter terecht. In 2017 ging het om 20.000 zaken, een aantal dat in 2018 naar verwachting zal verdubbelen.
Critici schetsen in beide publicaties een angstbeeld: niet een mens maar een algoritme beslist of een gedaagde moet betalen. Het IT-systeem van e-Court wordt geleverd door een bedrijf van e-Court-oprichter Jet Nakad.
Is dit een voorbode voor volledig geautomatiseerde rechtspraak? Bepaalt een computer straks of iemand schuldig is aan moord? Onzin, zegt voorzitter Erik Hanenburg van e-Court. Arbitrage werkt volgens hem bij eenvoudige zaken zoals incassozaken, waar de gedaagde meestal niet komt opdagen, maar niet bij klassieke rechtsgebieden. ‘We doen in incassozaken hetzelfde als een kantonrechter: bekijken of de vordering klopt, de gedaagde op de hoogte is en hij heeft betaald.’
Hanenburg (48) is sinds begin dit jaar voorzitter van e-Court en geeft in een roerige tijd aan het FD zijn eerste interview om de beschuldigingen te weerleggen. ‘Het is even wennen.’ Maar de oud-arbiter is strijdlustig. Hij ziet digitale arbitrage juist als een zegen voor de wanbetaler. ‘In plaats van de €475 aan gemiddelde griffiekosten die gedaagde bij de kantonrechter boven op zijn schuld krijgt, is dat bij e-Court maar €85 (ex btw, red.). Voor mensen met weinig geld is dat een enorm verschil.’
Hoe werkt e-Court?
E-Court uit Doorn is een private stichting die digitale arbitrage aanbiedt voor incassozaken. Klanten van bijna alle zorgverzekeraars en van webwinkels zoals Bol.com kunnen door een deurwaarder voor e-Court worden gesleept in geval van schulden. Wie een oproep krijgt, heeft een maand de tijd om een voorkeur voor de kantonrechter bekend te maken.
Na de oproep mag de klant digitaal bewijsstukken, bijvoorbeeld bankafschriften, uploaden en kan hij inloggen in de systemen van e-Court om zijn proces te volgen. Een van de 28 arbiters bekijkt de documenten, controleert of de vordering van de schuldeiser klopt en velt een oordeel. Wie zich niet verweert, trekt meteen aan het kortste eind: de schuldeiser krijgt in zo’n ‘automatisch vonnis’ altijd gelijk.
Alle vonnissen moeten worden goedgekeurd door een echte rechter. Die toetst niet inhoudelijk maar formeel, dus of het proces wel volgens de juiste termijnen is doorlopen. Pas daarna mag een deurwaarder, bij een negatief vonnis, beslag leggen bij een schuldenaar. Hoe vaak e-Court in 2017 vonniste, maakt het niet bekend. Ook publiceert de stichting geen cijfers.
De kritiek op e-Court is dat arbiters meer verdienen als een zorgverzekeraar meer zaken aanbrengt. Beslist de arbiter zo niet sneller in het voordeel van de verzekeraar?
‘Dat is volledig onjuist. Er zit geen perverse prikkel in het systeem. Natuurlijk is het zo dat hoe meer zaken er worden aangedragen, hoe meer zaken er bij de arbiters komen. Dat zijn er overigens veel minder dan 40.000 die worden genoemd omdat er vaak voor zitting alsnog een schikking wordt getroffen. De arbiters doen dit als nevenactiviteit, ze zijn er niet financieel van afhankelijk. Meer zaken betekent dat we misschien meer arbiters moeten benoemen.’
Maar ze verdienen er dus wel geld mee?
‘Ja. Ons griffierecht is €85 per vonnis, dat wordt betaald door de verliezende partij. Daarvan gaat een deel naar ITEC Services bv, het bedrijf dat ons IT-platform heeft opgezet en beheert en onze administrateur is (het bedrijf van Nakad, red.). Het andere deel gaat naar de stichting, die onze arbiters betaalt.’
Hoe is hun onafhankelijkheid dan gewaarborgd?
‘Doordat we nul relatie hebben met procespartijen, behalve tijdens de procedure. En het zijn 28 ervaren arbiters, die volgens onze interne toets nog nooit een raar vonnis hebben geproduceerd.’
Hoe worden zij geselecteerd?
‘Ze moeten minstens vijftien jaar ervaring hebben als advocaat of jurist. Sommige hebben zich bij ons aangemeld, andere worden door ons benaderd.’
En hoe worden ze gecontroleerd?
‘Deels door onze administrateur, die bekijkt of een vonnis aan alle formele vereisten voldoet. Onze raad van toezicht, waar onder andere een oud-president van de rechtbank in zit, toetst de vonnissen steekproefsgewijs op inhoud. En de administrateur wijst de zaken puur op basis van beschikbaarheid toe.’
De administrateur hoort bij Itec Services, een bedrijf dat via jullie per vonnis verdient. Hoe onafhankelijk is die?
‘De stichting en raad van toezicht controleren de administrateur. Als er een scheefgroei zou zijn, bijvoorbeeld dat de ene arbiter vijf keer meer zaken krijgt dan de ander, controleren we of de arbiter daar wel voldoende capaciteit voor heeft.’
De namen van de arbiters staan niet op jullie website. Waarom?
‘De lijst stond er tot 2011 op maar die hebben wij met de opkomst van sociale media verwijderd. Als arbiter wil je volledig vrij zijn in het beoordelen van een dossier en geen enkel risico nemen dat er mensen naar je toe komen.’
Waarom publiceren jullie geen vonnissen?
‘Bij de rechtbank dient dat twee doelen: consistentie van de rechtspraak en jurisprudentie. Bij ons speelde dat tot nu toe niet omdat we veel te klein waren. Toch waren wij al vanaf augustus bezig met de vraag of we de uitspraken moeten publiceren. We hebben besloten dat vanaf februari te doen, omdat we ook wel inzagen dat onze rol dit jaar prominenter is geworden.’
En de lijst met arbiters?
‘Die zetten we ook in februari online omdat onder meer de sociaal raadslieden daar om vragen. Het bevordert de transparantie en vergroot onze geloofwaardigheid.’
E-Court doet arbitrage, maar jullie noemen jezelf rechtbank. Hoe zit het?
‘We zijn niet zoals rechtbanken bij wet aangesteld om recht te spreken, maar een arbitrage-instelling op basis van de wet. Onze vonnissen, die nog moeten worden goedgekeurd door een voorzieningenrechter, zijn volgens de wet wel echte rechtspraak.’
Produceert het IT-systeem achter e-Court ook uitspraken?
‘Arbiters krijgen bij zaken waarin de gedaagde verweer voert een standaardformulering uit het systeem met de juiste juridische termen. Het staat ons vrij die aan te passen en we moeten de motivering toevoegen. Bij verstekzaken, dus als de gedaagde online geen verweer voert, wordt de vordering automatisch toegewezen aan de schuldeiser. Zo werkt het rechtssysteem, ook bij de kantonrechter.’
De Raad voor de Rechtspraak vraagt zich af of gevoelige wanbetalingszaken wel geautomatiseerd moeten worden. Wat vindt u daarvan?
‘De Raad weet precies hoe wij werken en toch noemen ze ons en public een robotrechter. Blijkbaar zien ze ons als concurrent, een bedreiging voor het eigen aantal zaken, en moeten we worden tegengewerkt.’
Ook opvallend is dat uw vonnissen alleen worden goedgekeurd door rechtbank Almelo. Waarom is dat?
‘‘Rechtbank Almelo toetst onze vonnissen en komt tot de conclusie dat ze voldoen aan de wet omdat de procedures juist zijn gevolgd. De rechtbank Amsterdam heeft recent met ons een succesvolle pilot gedaan en we kijken nu of we daar zaken kunnen aanbrengen. Waarom de ene rechtbank positief is en de ander niet, weet ik niet. Misschien hebben sommige rechtbanken een bepaald aantal verstekzaken per jaar nodig?’
Hebben jullie uitbreidingsplannen?
‘Geen concrete. Op klassieke rechtsgebieden zoals arbeids- of strafrecht zullen we ons niet richten. Die lijken niet geschikt voor onze huidige vorm van arbitrage.’
Waarom kiezen verzekeraars voor digitale arbitrage?
Sinds 1 januari hebben alle grote zorgverzekeraars, waaronder Achmea (Zilveren Kruis), CZ, Menzis en VGZ, in hun polisvoorwaarden opgenomen dat klanten met een schuld voor e-Court kunnen worden gebracht. Zo verwacht Achmea dit jaar 20.000 zaken via een deurwaarder door te sturen naar e-Court.
Waarom de keuze voor de digitale arbiter? Een rondgang langs de vier genoemde verzekeraars, die meer dan 90% marktaandeel hebben, leert dat ze vooral gaan voor de lagere griffiekosten. Bij een gemiddelde incassozaak liggen die ongeveer vier keer lager dan bij de rechter. Dat pakt ook gunstig uit voor hun klanten, aangezien die in bijna alle gevallen hun zaak verliezen.
Ook zien verzekeraars meer mogelijkheden om met hun klanten in contact te komen. ‘Tot vlak voor de zitting is er nog een mogelijkheid om te schikken’, zegt een woordvoerder van Zilveren Kruis. Tussen de eerste herinnering van de verzekeraar en de verschijningsdatum voor e-Court zit circa een half jaar.
‘We treffen drie keer zo vaak een regeling via e-Court als via de kantonrechter’, zegt een woordvoerder van CZ, die spreekt van een socialer debiteurenbeleid. ‘Bij de rechter komt de gedaagde maar in 1% van de gevallen opdagen. Dan hebben we nog geen idee waarom hij niet betaalt.’
Maar er is kritiek op de verzekeraars en vooral op de communicatie over e-Court. De arbitragemogelijkheid zou diep verstopt zitten in de voorwaarden. Zilveren Kruis zegt in een reactie jaarlijks apart te communiceren over nieuwe voorwaarden. Een woordvoerder van Menzis noemt een e-Court-zaak een ‘specifieke situatie’ en daardoor geen prominente plek hoeft te krijgen.
En allemaal wijzen ze erop dat de deurwaarder de klant ook uitgebreid, via een ‘stroomschema’, informeert over zijn opties. Zilveren Kruis: ‘We kijken momenteel of dat nog kan worden verbeterd.
Bron: Financieel Dagblad