Inge Lengton en Edwin Timmer | De Gooi- en Eemlander

Op de zeebodem rond Cuba start een omvangrijke zoektocht naar vergane schepen van Hollandse kapers uit de Gouden Eeuw. Het wordt een speurtocht naar heldendaden, maar ook naar Nederlandse schurkenstreken.

Minister Bussemaker (Cultuur) heeft daartoe in Havana een akkoord gesloten met haar Cubaanse ambtgenoot Fernando Rojas.

Zowel Cuba als Nederland willen meer inzicht krijgen in wie er in de zeventiende eeuw voer op de wateren rondom Cuba en waarom ze daar waren. „Zeker is dat er 21 Nederlandse wrakken liggen”, zegt Bussemaker. „We zullen vast kanonnen en ankers vinden, maar we hopen ook op aardewerk, flessen drank en snuifdozen. In ieder geval spullen die iets meer vertellen over de bewapening aan boord en de scheepsbemanning.”

Beide landen gaan de knip trekken voor de culturele expeditie, hebben ze elkaar beloofd. Om hoeveel geld het gaat is nog niet duidelijk. Het ministerie van onderwijs, cultuur en wetenschap heeft voor onderzoek naar cultureel erfgoed standaard geld beschikbaar, stelt Bussemaker. Zoals het er nu uitziet, gaan duikers eerst de boel verkennen. Mogelijk worden er in een later stadium ook schepen gelicht.

Strategisch

„Cuba was in de zeventiende eeuw een strategisch punt voor alle handel, smokkel en kaperij in het gebied”, zegt archeoloog Martijn Manders van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Het was bijvoorbeeld de plek waar zeeheld Piet Hein zijn zilvervloot veroverde op de Spanjaarden. Niet elke Hollandse kapersexpeditie liep echter goed af. Zo moet er voor de kust van Havana een deel van de vloot van Cornelis Jol op de zeebodem liggen. De Scheveningse kaper met de bijnaam Houtebeen verloor er tijdens een storm in 1640 tenminste zeven schepen. Zo mislukte een nieuwe poging om de Spaanse zilvervloot te overmeesteren. Manders: „Deze wrakken zijn nog nooit gelokaliseerd. Het is één van de speerpunten in het onderzoek.” Manders heeft goede hoop dat ook de oorlogsschepen van Jol veel opleveren. „Als het sediment van de rivier bij Havana de wrakken heeft bedekt, zullen ze goed bewaard zijn gebleven.”

Schrik

Confronterend gaat het onderzoek echter ook worden. „Als Nederlanders horen we graag over onze heldendaden uit die tijd. Maar voor de Spanjaarden en Spaanstalige gebieden zoals Cuba waren vele van onze kapers een ware schrik. In deze studie komt dat allemaal bij elkaar: onze verhalen, de overleveringen uit Spaanse historische bronnen én daarbij de oude scheepswrakken.”

Terwijl Nederlandse kinderen over Piet Hein leren, sidderen Cubaanse leerlingen bij de verhalen over Houtebeen en Edward Mansvelt. Die laatste viel met wel tweehonderd tot de tanden toe bewapende piraten diverse nederzettingen aan langs de Caribische kust, waaronder op Cuba. Mansvelt geldt zelfs als leermeester van de beruchte Henry Morgan.

Uiteindelijk werd Mansvelt op Cuba gevangen en opgehangen. Manders: „Rock de Braziliaan, een kaper geboren in Groningen, is nog zo’n kleurrijk personage waarover veel verhalen gaan. Als hij zich wilde bedrinken, deed hij dat niet met vrienden. Maar in Port Royal, Jamaica, zette hij het pistool op het hoofd van een willekeurige passant, met de opdracht om hem eens flink te raken samen.” Bucanero, de Spaanse naam voor kaper of boekanier, is nog steeds één van de belangrijkste biermerken op Cuba.

„Het is dus niet alleen rozengeur en maneschijn wat we gaan tegen komen”, weet Manders.

Bron: De Gooi- en Eemlander