Steeds meer bacteriën, schimmels, virussen en parasieten worden resistent tegen antibiotica. Als er niet ingegrepen wordt kunnen we in de toekomst dood gaan aan een eenvoudige verkoudheid. Er zijn al doden gevallen in deze ongelijke strijd.
Door: Renée van Aller
Nog geen honderd jaar na de ontdekking van penicilline, het eerste antibioticum, is er een einde gekomen aan het Gouden Tijdperk in de geneeskunde, zegt Labyrint, een wetenschappelijk televisieprogramma van de VPRO en recenter in Brandpunt.
Want steeds meer bacteriën worden resistent tegen antibiotica.
De nieuwste dreiging van het bacteriële front wordt gevormd door resistente gramnegatieve bacteriën.
Dat zijn bacteriën die tot de natuurlijke darmflora behoren.
Resistente varianten daarvan maken eiwitten die de meeste moderne antibiotica onwerkzaam maken.
De bacteriën geven de resistente eigenschappen bovendien zeer snel aan elkaar door.
Bekende resistenten zijn bijvoorbeeld Meticilline Resistente staphylococcus aureus (MRSA) en de Multi Resistente Gram Negatieven (MRGN).
Patiënten die drager zijn moeten geïsoleerd worden behandeld.
Behandelaars dragen maskers, schorten en handschoenen.
Niet iedereen wordt ziek van de MRGN. Mensen met een lage weerstand kunnen wel ziek worden.
Het zijn vooral bacteriën die een bepaald eiwit aanmaken – ESBL – die de huidige antibiotica onwerkzaam maken.
Voor deze ESBL-producerende bacteriën hebben artsen nog een laatste redmiddel: het antibioticum carbapenem.
Maar zoals dat gaat in de niet aflatende strijd tussen mens en bacterie: de eerste bacteriën die resistent zijn tegen dit laatste middel zijn al opgedoken.
Er zijn geen nieuwe antibiotica in een (gevorderd) ontwikkelingsstadium en klinische introductie van die middelen lijkt de komende jaren dan ook uitgesloten, schreven microbiologen onlangs in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.
Dat komt omdat er te weinig te verdienen valt op dit soort medicijnen en de ontwikkelingskosten te hoog zijn.
Snelle groei resistente ziekteverwekkers
Deze ontwikkeling naar resistente ziekteverwekker gaat sneller in academische ziekenhuizen waar een grotere populatie ziekteverwekkers bestaat, dan in kleine ziekenhuizen.
Bovendien wordt door de bezuinigingen minder goed schoongemaakt, zoals recent kon worden geobserveerd in het VUMC in Amsterdam.
Er wordt ook minder goed handen gewassen door personeel.
Als dragers van bacteriën wordt het personeel in het ziekenhuis niet meer als een potentieel risico gezien.
De ziekenhuishygiëne besteedt veel aandacht aan de patiënt als drager, maar niet aan het personeel. Waarschijnlijk is personeel onderzoeken en alternatieven werkplekken voor hen zoeken te duur en natuurlijk zou daardoor de aansprakelijkheid van het ziekenhuis ongewenst toenemen.
Geld speelt een (te) belangrijke rol in onze maatschappij. Daarom worden kosten en risico’s zoveel mogelijk geëlimineerd, óók ten detrimente van de gezondheid van de bevolking en het personeel. Groeiende en gevaarlijke risico’s worden zo nodeloos naar de toekomst verplaatst met een verborgen en hoogstwaarschijnlijk torenhoge toename van onvoorzienbare en niet begrote kostenverhoging.
In sommige landen wordt te snel antibiotica voorgeschreven, waardoor de resistentie toeneemt.
In veel voedingsmiddelen (zoals vlees, melk en kaas) zitten antibiotica, evenals in de bodem en gewassen.
De evolutie van VRE-bacteriën
Met subsidie van de Europese Unie doet het UMC Utrecht in het “Evolution and Transfer of Antibiotic Resistance“-Project onder andere, onderzoek naar het ontstaan van de ziekenhuis-ARE-bacterie.
Daaruit blijkt onder meer dat de ziekenhuis-ARE-bacterie zich decennia geleden heeft afgesplitst van de gewone Enterococcus faecium-bacterie die voornamelijk bij dieren voorkomt.
De ziekenhuis-ARE-bacterie is aangepast aan het leven in het ziekenhuis dankzij zo’n 100 tot 150 extra genen.
Daarmee kan de bacterie onder andere in leven blijven buiten zijn menselijke gastheer, hardnekkige ‘biofilms’ vormen, antibiotica weerstaan en menselijke cellen vastpakken.
Evolutionair onderzoek laat zien waar ziekenhuisbacteriën verschillen van gewone bacteriën.
Die verschillen kunnen aanknopingspunten voor nieuwe behandeling zijn.
Apocalyps?
De toekomst ziet er niet goed uit voor de wereldbevolking als deze ontwikkelingen zonder enig perspectief van een afdoende behandeling voortgaan.
Voor de pensioenfondsen kan dat gunstig zijn en ook voor de begrotingstekorten, als grote delen van de bevolking op oudere leeftijd hierdoor komen te overlijden.
Om deze moeilijke en pijnlijke keuzes te vermijden, is het zaak dat onderzoekers de afweer van de micro-organismen verder onderzoeken, bijvoorbeeld hoe zij elkaar informeren over een passende afweer tegen antibiotica.
Deze kennis kan worden ingezet om nieuwe geneesmiddelen te ontwikkelen.
Verder moet de ziekenhuishygiëne veel beter.
Er moet meer aandacht worden besteed aan dragers van gevaarlijke ziekteverwekkers onder het personeel.
Hoeveel dragers zijn er van welke soort micro-organismen?
Hoe wordt daarmee omgegaan?
Er moet daarop een passend beleid worden gemaakt.
In alle gevallen moet beter handen worden gewassen.
Handen wassen is de beste manier om infecties in ziekenhuizen tegen te gaan.
Alleen al in Nederland lopen zo’n honderdduizend patiënten per jaar een ziekenhuisinfectie op. Gevolg?
Een hoop kosten, leed en duizend doden per jaar, zegt Ben Tiggelaar in het NRC-Handelsblad van 9 november 2013.
Tenslotte slik geen antibiotica als het kan worden vermeden.
©2013