Mannen met ijskasten, airconditioners en matrassen op de rug. Vrouwen die verwarde kinderen voort zeulden. De Tachira, grensrivier tussen Colombia en Venezuela was eind augustus toneel van een dramatische exodus van honderden Colombianen die soms al decennia in Venezuela woonden. Ze waren uit hun huizen gezet en moesten op bevel van de Venezolaanse president Nicolás Maduro meteen terug naar hun geboorteland.

Maduro noemt smokkel en paramilitaire activiteiten door Colombianen in het grensgebied als oorzaak van de hyperinflatie en de schaarste aan allerlei levensmiddelen in zijn land. Schermutselingen in het dunbevolkte gebied, waar paramilitairen en drugskartels de dienst uitmaken, komen vaak voor. Ook biedt de grens inwoners aan weerszijde kans iets bij te verdienen.

Eerder maakte Hugo Chávez er een show van om Colombianen welkom te heten in het socialistisch paradijs

Het is lucratief in Venezuela om zwaar gesubsidieerde benzine te kopen en in Colombia te verkopen. Mieren (bachaqueros) heten de smokkelaars, naar een soort die in het grensgebied veel voorkomt en verhoudingsgewijs een grote last kan torsen.

Maduro gaf eerder steeds buitenlandse diplomaten de schuld van „de economische oorlog tegen het volk”. Nu zijn smokkelende Colombianen de oorzaak. „Ze komen om onze benzine, onze shampoo, ons voedsel te halen,” zei de president in een van zijn wekelijkse tv-toespraken.

In de grensplaats San Antonio del Tachira zochten soldaten op 20 augustus een grote sloppenwijk af. Op huizengevels van Colombianen werd een grote D geschreven: destructie. De Colombianen werden naar een veld gedreven, waar zij een dag in de brandende zon moesten wachten voordat ze naar de rivier geleid werden. Buren keken verbijsterd toe. „Dit lijkt op het markeren van joodse huizen met sterren in [nazi-]Duitsland,” zei huisvrouw Maria Velazco, die Colombiaanse vrienden hielp hun spullen te pakken, tegen persbureau Reuters.

Eerst was alles beter in Venezuela

Volgens Maduro is met de deportatie en de troepen aan de grens een belangrijke stap gezet tegen criminaliteit, drugshandel en smokkel. „Zien wij eruit als paramilitairen?”, vroeg de Colombiaanse Luz Nelsi, moeder van drie kleine kinderen, aan Reuters.

Naar schatting tienduizend illegaal in Venezuela verblijvende Colombianen hebben verdere deportaties niet afgewacht, en bivakkeren nu in het Colombiaanse grensstadje Cúcuta. Het sluiten van intussen tien overgangen aan de meer dan tweeduizend kilometer lange grens hindert de ondergrondse economie, waarvan de arme bevolking aan weerszijden afhankelijk is. Van waterdichtheid is geen sprake; doordat bruggen dicht zijn, moet nu alleen voor kano’s betaald worden. En er is aan weerszijden van de grens meer politie die omkoopgeld vraagt.

Volgens Maduro is met de deportatie een belangrijke stap gezet tegen criminaliteit, drugshandel en smokkel

Intussen hebben beide presidenten hun ambassadeurs uit elkaars landen teruggeroepen. Over en weer worden hun verbale uithalen schriller. De Colombiaanse president Juan Manuel Santos zei maandag dat het nog geen tijd is de „oorlogstrompet” te blazen, maar beschuldigde collega-president Maduro van „totaal onacceptabele praktijken”. De Colombiaanse oud-president Alvaro Uribe, op bezoek in Cúcuta, noemde Maduro een dictator. Maduro zei in Vietnam, waar hij op handelsmissie was, dat Colombiaanse machten het op zijn leven gemunt hebben, „met medeweten van de regering”. De VS, Europa, de VN en mensenrechtenorganisaties uitten hun bezorgdheid over de crisis.

De vijf miljoen Colombianen in Venezuela tellen hun knopen. Velen kwamen in de jaren zeventig, toen Venezuela snel rijker werd door de olie, en in de decennia erna, toen rebellenbeweging FARC huishield in hun vaderland. De Venezolaanse president Chávez, Maduro’s voorganger, maakte er graag een show van Colombianen te „redden” van de rechtse regering van Santos’ voorganger Uribe en te verwelkomen in zijn socialistische paradijs. Nu groeit Colombia met 4 procent per jaar. Het land voert vruchtbare vredesonderhandelingen met de FARC en Santos onthaalde afgelopen dagen zijn ontheemde landgenoten op warme wijze. Toch zijn in Venezuela onderwijs en gezondheidszorg makkelijker toegankelijk dan in het zeer ongelijke Colombia.

Maar nu wordt het steeds slechter

Maar ook in Venezuela verslechtert de situatie met de dag. De stemming is grimmig, de schaarste en de inflatie leiden steeds vaker tot confrontaties tussen burgers en politie. Bovendien zijn er op 6 december parlementsverkiezingen. Nicolás Maduro zit in het nauw en kan wel een zondebok gebruiken om de aandacht af te leiden van de binnenlandse problemen.

Vanuit China waar hij na Vietnam naartoe reisde, riep Maduro gisteren op tot dialoog, op zijn eigen wijze. Volgens hem is de echte humanitaire crisis de „massale exodus” van Colombianen naar Venezuela. „Ik ga door met structurele en radicale maatregelen voor een nieuwe, vrije, gezonde en vreedzame grens”, zei Maduro fier.