Onder leiding van Piet Hein Donner lijkt de Raad van State langzaam van karakter te veranderen. Van juridisch en staatsrechtelijk geweten van de rechtsstaat naar die van McKinsey aan de Kneuterdijk, begaan met het kabinet, minder met de burger.
Het derde jaarverslag dat de Raad van State sinds 2011 onder vicepresident Donner presenteerde, was vooral een technocratische assessment van regeringsdoelen. En niet de analyse van de stand van de democratie en de kloof met de burger, waar zijn voorganger Herman Tjeenk Willink beroemd mee werd.
In het jaarverslag over 2014 dat donderdag uitkwam, komt het woord democratie slechts 17 keer voor. Tjeenk Willink haalde in het jaarverslag 2010 makkelijk 85.
Hetzelfde geldt voor ‘rechtsstaat’ en ‘burger ’; Donner refereert er 9 keer en 20 keer aan, Tjeenk Willink destijds 41 en 65 maal. Het zegt niet alles, maar wel iets. De kloof tussen burger en overheid blijft bij Donner onbesproken.
De bezorgdheid over privatisering van overheidstaken, het negeren van Europa, het incidentalisme in de politiek, de trias politica – Donner is met andere zaken bezig. Bij hem is de legitimiteit van het gezag of de invloed van de burger niet iets om bezorgd over te zijn.
Donners analyse is praktisch, bestuurlijk, en politiek van aard. Zijn jaarverslag is een basisdocument voor een komend regeerakkoord of Troonrede. Donner denkt met de premier mee – deze of een volgende. Dat maakt zijn adviezen voorspelbaar.
Ook Donner meent dat een herziening van het belastingstelsel gewenst is. Onderwijs en innovatie zijn van „essentieel belang”. En pensioenen, arbeidsmarkt en de huizenmarkt moeten dus „gemoderniseerd” worden . Zeker, zo is het.
Deze Raad van State richt zich duidelijk op consistentie van kabinetsbeleid. Niet op de burger en zijn instituties. De vice-president maakt zich hooguit zorgen of het kabinet wel voldoende dynamisch met zijn omstreden hervormingen verder gaat.
Als oud-minister benut hij zijn kennis van de reflexen van de politiek, in adviezen over het gevaar van „nieuwe wijn in oude zakken”. Ofwel het risico dat door nieuwe maatregelen oude structuren kunnen bezwijken als ze niet tijdig worden aangepast. Aan de ene kant maakt dat van het jaarverslag een praktisch document.
Donner maakt goede punten. Inderdaad, het kabinet kan niet én zorgtaken delegeren naar de burgers en daarna tegelijk particuliere arrangementen, zoals informele ‘oudercrèches’ smoren in gedetailleerde regelgeving.
Idem voor de AOW: ouderen die voor elkaar gaan zorgen, mogen daarvoor niet bestraft worden met kortingen. Ook is zijn observatie dat hervorming van de arbeidsmarkt te veel leunt op het vaste contract juist. De economie en de internationale omgeving zorgen voor permanente onzekerheid en dynamiek. Die vaste aanstelling is dan zo’n ‘oude zak’ die irrelevant dreigt te worden. Maar deze benadering heeft ook beperkingen.
De verzwakking van het partijstelsel zet door, de electorale belangstelling voor provincies kalft verder af, de senaat politiseert, het beroep op de rechtspraak groeit, Europese regelgeving laat het aantal ‘Autoriteiten’ groeien, Nederland regionaliseert spontaan door de vermindering van het aantal gemeenten, de verhouding overheid-burger verhardt, zoals de Nationale ombudsman vrijwel jaarlijks getuigt. Het is niet zo dat álle Tjeenk Willink-thema’s zijn verdwenen.
Van de Raad van State en zijn vice-president mag ook dáár een oordeel over worden gevraagd. Minder politiek handwerk dus en meer aandacht voor structurele zwakten in de democratische rechtsstaat.
Bron: NRC
Commentaar
Het is de nieuwste trend In het Koninkrijk. Vooral in Nederland. De burger telt niet behalve als melkkoe. De participatiemaatschappij wordt opgetuigd. In neo-liberale newspeak is het niets anders dan de mantelzorg van professor Hattinga Verschure uit de vorige eeuw. Bij voorkeur te verlenen door niet buiten de deur werkende vrouwen. Participerend zorgen gaat in hoofdzaak ten koste van werkende vrouwen. Mannen zijn immers niet in de wieg gelegd om te zorgen voor hulpbehoevende familieleden, buren en ander loslopend volk? De overheid treedt terug, maar blijft in volle omvang bestaan, minus de thuishulp. Die wordt participerend door al die ontslagen dames geleverd. Vrouwen kunnen meer. Om in reclame termen te blijven, steeds verrassend, altijd voordelig(er). Subtiel, nee. Riskant, ja. Al die personen die ontslagen werden versterkten voordien de economie door dingen te kopen. Nu hebben ze daar geen geld meer voor. Dus lopen de koopkracht en de vraag terug. Mishandelen van NS-personeel moet worden opgelost door burgermoed. Niet wegkijken, de reiziger mag zich ook vrijwillig in elkaar laten slaan? Naast continue uitvallende treinen en spoorwerkzaamheden is dat het toppunt van participatie. De overheid en de terroristen hebben hetzelfde mensbeeld, er zijn geen onschuldigen. Nu valt ons geweten, de Raad van State (RvS) ook weg. Het is opgeofferd aan de marktwerking. Waar het geweten schaars is, wordt gewetenloos handelen voordelig en gewetensvol handelen onbetaalbaar. De RvS gaat optreden in de geest van het AFM. Ze entameren zo nodig een Normoverdragend gesprek. Zet die Symboolpolitiek geen zoden aan de dijk dan wordt iedereen langs de meetlat van de Systeem Risico Indicatie (SyRI) gelegd. Meten is weten. Uw profiel als potentiële crimineel ligt al klaar. De RvS vond dit risicomodel te ver gaan, maar minister Asscher trok zich er weinig van aan. Alles voor risicovrije werkgelegenheid voor de werkgever. De burgers worden slachtoffer van politiek wanhopig uitwerkende besluitvorming. Vele bankiers en politici leven in een amoreel universum, vrij van schaamte en schuldgevoelens. Minister Dijselbloem wist al lang van de extra bankiersbonus. Toen hij daardoor reputatieschade leek te lijden, wrong SuperJeroen zich in allerlei bochten om wat krom was, recht te praten. Hij zal ook wel eindigen op het bancaire pluche met een juridisch waterdichte honorering. De kloof tussen de burgers en het bestuur neemt dagelijks toe. Ons bestuur zou het liefst zonder burgers opereren. Afwezige onderdanen kunnen geen roet in het eten gooien. Er wordt niet alleen afscheid genomen van velen werknemers (wegens de nieuwe werkloosheidswetgeving), de oudjes zijn ook een last, evenals de geestelijk gehandicapten. Iedereen mag voor zichzelf zorgen of het mogelijk is of niet. Nu nog even alle gewetens elimineren. Zolang er nog burgers zijn moeten zij al participerend zichzelf flexibiliserend opheffen. Het NRC Handelsblad van 11 april 2015 meent dat de RvS minder aandacht voor het politiek handwerk zou kunnen tonen en meer aandacht voor structurele zwakten in de democratische rechtsstaat. Menselijke contacten worden steeds schaarser, dus waardevoller volgens liberale principes.
Renée van Aller en John de Vries