Nina Jurna

Venezuela was een magneet voor gelukzoekers, maar door de politieke en economische chaos vluchten mensen massaal. „Dit is uitzichtloos. Ik wil niet langer in een dictatuur leven waar ik mijn hoofd niet boven water kan houden. Ik wil zo snel mogelijk weg.”

Twee koffers met kleding en spullen, en een rugzak vol ‘dromen en hoop’ staan klaar. Filmproducent Melvin Chacón (28) legt de laatste hand aan een soapserie met de veelzeggende titel Vrouwen hebben lief en mannen liegen, daarna vlucht hij het land uit. De succesvolle Venezolaanse filmproducent heeft een vriendin en ze willen graag kinderen. Maar van zijn salaris kan hij niet meer rondkomen en de greep van het repressieve regime van president Nicolás Maduro op de media wordt steeds erger.

„Toen ik net begon met werken, in 2012, verdiende ik omgerekend meer dan 2.000 Amerikaanse dollar [toen ongeveer 2.600 euro] per maand. Ik was 22 en had de tijd van mijn leven. Nu is mijn maandsalaris door de hyperinflatie niet meer dan 50 dollar [43 euro] waard”, zegt hij. Om zich staande te houden is Melvin weer bij zijn ouders ingetrokken. Ondertussen sprokkelt hij geld bij elkaar voor een vliegticket naar Portugal. Zijn auto en motor staan te koop. „Mijn vriendin heeft de Portugese nationaliteit dus we hopen dat het daardoor ook makkelijker wordt voor mij om me daar te vestigen en werk te vinden”, zegt hij.
Lees ook: Venezolanen protesteren dit jaar massaal tegen het regime van Maduro, dat heeft gezorgd voor honger en mega-inflatie. Maar hij houdt met geweld vast aan zijn macht.

Moderne exodus Miljoenen Venezolanen gaan naar het buitenland
2 à 3 miljoen personen bedraagt de exodus van hoogopgeleide Venezolanen, professionals en kritische Venezolanen die elders in de wereld hun heil zoeken. De uittocht begon al onder wijlen Hugo Chávez, die met zijn ‘Bolivariaanse Revolutie’ van Venezuela een socialistische heilstaat wilde maken.

500.000 Venezolanen verlieten het land de afgelopen twee jaar, waarmee deze brain drain een hoogtepunt bereikte, zegt socioloog Tomás Páez, die de Venezolaanse diaspora onderzoekt en publiceerde over immigratie. „De overheid verstrekt geen cijfers over het aantal Venezolaanse emigranten, want dat geeft een verkeerd signaal af, en illustreert de schrijnende realiteit die president Maduro juist wil verbloemen. Uit ons onderzoek en via gegevens van internationale organisaties en diverse immigratielanden krijgen we een redelijk goed beeld”, zegt Páez.

Socioloog Páez: „Het is voor het eerst in de geschiedenis van Venezuela dat het land leegstroomt en mensen emigreren. Eeuwenlang kwamen er juist mensen naar dit land toe, Europese gelukszoekers uit Spanje, Italië, Duitsland en Nederland, en uit nog veel meer landen trokken hiernaartoe voor een nieuw leven. Ze mengden zich met de oorspronkelijke indianen en de zwarte bevolking en vormden het Venezolaanse volk.”

25 procent van de emigratie heeft zo in de laatste twee jaar plaatsgevonden. Páez: „We kunnen gerust spreken van een moderne exodus: dit land loopt leeg.”

1 miljoen Venezolanen wonen inmiddels in het buurland Colombia, becijferde de Associatie voor Venezolanen in Colombia recent. Rijkere Venezolanen die daartoe de kans hebben, vluchten naar de Verenigde Staten of naar Spanje. Venezolanen die geen geld hebben voor een vliegticket, kiezen voor de regio. Zij rijden naar de grens met Colombia of Brazilië en steken daar over. Ook vluchten Venezolanen steeds vaker met kleine vissersbootjes richting Aruba en Curaçao. Deze eilanden die onder het Koninkrijk vallen, kun je bij helder weer vanuit Venezuela zien liggen.

50.000 Venezolanen vroegen in de eerste zes maanden van dit jaar officieel asiel aan in het land waar ze naartoe reisden. Volgens de UNHCR, de vluchtlingenorganisatie van de Verenigde Naties, waren dat er heel vorig jaar 27.000.

Op creatief gebied valt er ook niets meer te halen in Venezuela. Door geldgebrek worden er amper nog eigen filmproducties gemaakt. En dan heb je nog de censuur, die steeds grimmiger wordt. „De soaps zijn vooral entertainment maar als maker kon je er altijd nog een sociaal-maatschappelijke twist aan geven. Nu is alles volledig aan banden gelegd. We mogen Venezuela alleen maar laten zien als een grote roze sprookjeswereld”, klaagt Chacón.

Schaarste en repressie
In werkelijkheid voltrekt zich in zijn land al bijna twee jaar een humanitaire ramp. Mensen sterven van de honger of door slechte gezondheidszorg. Meer dan 80 procent van de Venezolanen is verarmd. Er zijn nauwelijks medicijnen te krijgen, er is een chronische schaarste aan vrijwel alle eerste levensbehoeften. Producten die er wél zijn, zijn door de hyperinflatie nauwelijks te betalen. Dalende olieprijzen, wanbeleid, corruptie en nationalisatie hebben het land deze enorme crisis in gesleurd.

Maduro’s regime neemt ondertussen dictatoriale vormen aan. Recente regionale verkiezingen werden glansrijk gewonnen door de regering, terwijl opiniepeilingen vooraf uitwezen dat juist de oppositie groots zou winnen. De oppositie beschuldigt Maduro van stembusfraude maar staat machteloos. Een in juli door Maduro geïnitieerde grondwetgevende vergadering, de zogeheten constituyente, bestaande uit meer dan vijfhonderd regeringsgezinde burgers en familieleden van Maduro, staat in macht boven het gekozen parlement. Massaprotesten tegen de regering tussen april en juli kostten aan meer dan 160 mensen het leven. „Dit is een uitzichtloze situatie. Ik wil niet in een dictatuur leven waar ik bovendien mijn hoofd niet boven water kan houden. Ik wil hier snel weg”, zegt Melvins vriendin Marlene stellig.

Venezuela was altijd het rijkste land van Zuid-Amerika. Het heeft de grootste bewezen oliereserves ter wereld en zit boordevol met natuurlijke hulpbronnen, goud en diamanten. De hoge levensstandaard en het opleidingsniveau van de Venezolaanse bevolking werden alom geroemd. De topingenieurs in de ooit bloeiende oliesector, of de Venezolaanse televisie en filmprofessionals, zoals Melvin Chacón, staan regionaal hoog aangeschreven. „In Portugal zal ik onderaan moeten beginnen. Misschien vind ik geen werk in mijn richting en moet ik toiletten schoonmaken of in een fabriek werken”, beseft Chacón. Zijn vrienden emigreerden naar Chili en worden daar als vluchtelingen soms als uitschot behandeld. „Maar hier blijven is geen optie. Ik ga mijn best doen, het belangrijkste is dat ik hier wegkom.”

Smeken om een visum
De gevolgen van de massa-emigratie zijn intussen volop zichtbaar in Venezuela. Voor de ingang van de Spaanse ambassade in Caracas staan lange rijen Venezolanen, smekend om een visum. Hele wijken lopen leeg, huizen zijn verlaten of er hangt een bord ‘En venta’: te koop.

In de deelstaat Zulia, ooit het economisch hart van het land met de inmiddels noodlijdende olie-industrie van Maracaibo, signaleerden docenten na de zomervakantie dat de klaslokalen voor de helft leeg bleven. Studenten waren niet teruggekeerd.

De EU-ministers van Buitenlandse Zaken riepen maandag de regering van Maduro op om “dringend de democratie te herstellen”.

Het gezin van Jesús zit in Spanje
„Excuses voor de troep, maar dit krijg je als je als man alleen woont”, zegt Jesús Valero (50) wat ongemakkelijk, terwijl hij snel de drollen opruimt van zijn hond die in de keuken heeft gepoept.

Bij een eerder bezoek, een jaar geleden, zag het appartement, in een welgestelde wijk in Caracas, er fleurig en netjes uit. Echtgenote Susana Valero (45) trakteerde op zelfgebakken koekjes en sterke koffie. In april vertrok ze met hun twee tienerdochters naar Spanje. Susana heeft Spaanse voorouders en daarom recht op een Spaans paspoort. In Venezuela kon het vroeger zo welgestelde gezin de crisis nauwelijks nog overleven.

„Al ons spaargeld is opgegaan door de inflatie. Op het laatst heb ik zelfs onze huisraad verkocht om van dat geld boodschappen te doen voor de kinderen. Het was beter dat ze zo snel naar Spanje mogelijk vertrokken”, zegt Jesús. De manager bij een bank probeert nu ook in Spanje een baan te vinden, zodat hij zich bij zijn vrouw en kinderen kan voegen.

„Te amo, papi, ik hou van je!”, roept zijn dochter in de camera van de mobiele telefoon als ze bellen via WhatsApp. Ze heeft griep en ligt aan de andere kant van de lijn, ziek in bed. Susana informeert naar de hond, die, druk kwispelend, door Jesús vóór de camera wordt geplaatst. „Vergeet hem niet uit te laten!”, roept ze nog snel voordat de verbinding wegvalt. Minstens vijftien collega’s van Jesús zijn in korte tijd het land ontvlucht. De meesten proberen werk te vinden in de financiële sector in de VS, Colombia of Argentinië.

Venezolanen vluchten onder andere naar Curaçao. Lees daarover: Per boot naar een beter leven in Curaçao

Jesús Valero (45) is bankmanager
Jesús Valero videobelt met een van zijn dochters in Spanje. De ooit welvarende Valero is in Caracas achtergebleven. „Al ons spaargeld is op vanwege de inflatie, en op het laatst heb ik zelfs onze huisraad verkocht om van dat geld boodschappen te doen voor de kinderen. Het was beter dat ze zo snel mogelijk vertrokken naar Spanje.”

Karla Navas (28) hoopt op een baan in Spanje
Navas probeerde al eens naar Colombia te vluchten, maar dat avontuur liep slecht af. Nu wil ze naar Spanje „Als ik Venezuela ontvlucht, kan ik veel betekenen voor mijn familie. Ik kan ze dan vanuit het buitenland onderhouden en wie weet lukt het hen ook weg te krijgen.”

Melvin Chacón (28), voelt zich als soapmaker beknot.
Melvin Chacón wil weg uit Venezuela omdat er aan zijn werk als maker van soapseries geen eer meer valt te behalen. „Alles is nu volledig aan banden gelegd. We mogen in onze series Venezuela alleen maar laten zien als een grote roze sprookjeswereld.”

Brain drain of brain gain?
Deze leegloop, zo zijn de prognoses, is voorlopig niet voorbij. Integendeel, de uitzichtloosheid zal meer Venezolanen het land uit drijven. Voor Venezuela is dat ingrijpend, want hoe bouw je het land straks weer op als er zo veel professionals vertrokken zijn?

„Zeer zorgwekkend, maar er zit ook een positieve kant aan”, meent de socioloog Tomás Páez. „We hebben door deze immigratiegolf straks wel overal ter wereld hoogopgeleide Venezolanen. Aan hen hebben niet alleen de landen waar ze gaan wonen iets, maar ook Venezuela zelf, want ze hebben zich internationaal kunnen ontwikkelen”, zegt hij.

Páez spreekt in zijn onderzoek dan ook niet alleen van een brain drain maar ook van een brain gain: er valt ook iets te winnen via immigratie. Páez: „Nu al vinden hoogopgeleide Venezolanen in de diaspora elkaar en zoeken ze naar oplossingen om Venezuela uit de crisis te halen. Er worden plannen bedacht om bijvoorbeeld de olie-industrie erbovenop te helpen als het regime weg is. Deze groep kan straks heel waardevol zijn voor Venezuela.”

Karla (28) wil nu naar Spanje
De Venezolanen die niet weggaan, hebben vaak de middelen niet, willen niet weg, of hebben ondanks alle ellende geen energie meer om op hun oude dag ergens anders opnieuw te beginnen. Ze overleven met hulp van vertrokken familieleden die maandelijks geld of voedselpakketten opsturen.

Karla Navas (28) is de oudste van zeven dochters van een alleenstaande moeder in de sloppenwijk Petare. Ze ziet het als haar roeping als oudste de familie te helpen. „Als ik Venezuela ontvlucht, kan ik veel betekenen voor mijn familie. Ik kan ze dan onderhouden vanuit het buitenland en wie weet lukt het hen ook weg te krijgen”, zegt ze. Karla wil naar Spanje, waar ze misschien aan de slag kan in de detailhandel.

Een avontuur in Colombia, een maand geleden, mislukte. „We reden in één dag naar de grens met Colombia: mijn man, zijn moeder en een oom. Het is daar een complete chaos. Er zijn veel criminele activiteiten, zoals illegale handel in benzine. Mensen wonen letterlijk rondom de grens, in de buitenlucht, soms in tenten”, zegt ze.

Het avontuur liep uit de hand toen hun oom werd overvallen. Een groep mannen sleurde hem een auto in en reed met hem weg. „Blijkbaar heeft hij iets op zijn geweten. We weten niet precies wat, maar we zijn geschrokken teruggekeerd naar Venezuela. Spanje lijkt me veilig”, zegt Karla, terwijl ze uitkijkt over de opeengestapelde sloppenhuisjes in haar wijk.

Yohanna (19) gaat naar Argentinië
De meeste Venezolanen worden tot nu toe goed opgevangen in de regio. Ze zijn welkom en komen bijvoorbeeld in Peru in aanmerking voor een speciale vluchtelingenstatus. „Venezuela was vroeger altijd het land waar politieke vluchtelingen uit de regio naartoe vluchtten tijdens de militaire dictaturen. Toen vingen wij Chilenen, Peruanen en Argentijnen op. Zij zijn dat niet vergeten en nu helpen ze ons”, zegt socioloog Páez. Het aantal Venezolanen in Argentinië is sinds het uitbreken van de crisis sterk toegenomen. In 2012 waren er volgens de Argentijnse regering nog 2.000 Venezolanen, vorig jaar bijna 13.000.

Binnenkort behoort Yohanna Ramirez (19) een arts in opleiding, tot degenen die naar Argentinië vluchtten. Ze neemt dezer dagen afscheid van haar vriendinnen en familie. „Ik ga in mijn eentje naar Argentinië. Spannend, maar veel van mijn medestudenten zitten daar al en ik zie dit als een kans”, zegt de studente.

De gratis universiteit in Buenos Aires laat Venezolaanse studenten toe en Yohanna hoopt daar haar droom waar te maken. „Ik wil cardioloog worden. Hier gaat dat nu niet lukken. Uiteindelijk kom ik weer terug, Venezuela blijft mijn land en eens zal het hier weer beter gaan”, zegt ze hoopvol.
Met medewerking van Jesús Alfonso Sanoja.

Bron: NRC Handelsblad