Door Kees Versteegh en Danielle Pinedo

Bahia Tahzib-Lie, speciaal gezant. De voormalige adviseur van koningin Máxima lobbyt voor een Nederlandse zetel in de VN-Veiligheidsraad. Ze wordt omschreven als een vrouw ‘zonder vrees voor autoriteiten’. Als koning Willem-Alexander vandaag in de grote zaal van de Verenigde Naties de Al gemene Vergadering toespreekt, kijkt vanuit een zijloge een kleine vrouw met exotische achtergrond toe. Bahia Tahzib-Lie (49) is onbekend bij het grote publiek – tot haar eigen tevredenheid en die van haar werkgever, het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Tahzib is ‘speciaal gezant’ van de minister van Buitenlandse Zaken, Bert Koenders. In die hoedanigheid geeft ze leiding aan de lobby die Nederland een tijdelijke zetel (2017-2018) in de Veiligheidsraad moet bezorgen; de toespraak van de koning dient hetzelfde doel. Haar taak oefent Tahzib bij voorkeur in stilte uit. En: in samenspraak met het Koninklijk Huis, onder eindverantwoordelijkheid van de minister-president. Een dubbel soort gevoeligheid dus. Tahzib verleende geen medewerking aan dit artikel.

Nooit eerder sprak een Nederlandse vorst de Algemene Vergadering van de VN toe. Uniek ook is de koppeling met de strijd om een zetel in de Veiligheidsraad. Die moet Nederland niet alleen prestige opleveren, maar ook een belangrijke informatiepositie op het wereldtoneel .

Wie iets wil begrijpen van de verstrengeling van de Nederlandse lobby voor de VN-zetel en het Koninklijk Huis, komt uit bij Tahzib, kind van een Iraanse vader en Amerikaanse moeder, en volgens Buitenlandse Zaken in het bezit van drie nationaliteiten (Nederlands, Amerikaans, Iraans) en twee paspoorten (het Nederlandse en Amerikaanse). Ze is getrouwd met San Lie, beleggingsadviseur van Chinese komaf.

Vijf jaar lang was Tahzib particulier secretaris van eerst prinses, daarna koningin Máxima. Daarvoor was ze door Buitenlandse Zaken bij het Rode Kruis gedetacheerd, waar prinses Margriet voorzitter was van de standing commission. Tahzib adviseerde Margriet. „Een vrouw zonder autoriteitenvrees”, noemt Jan Post, voormalig directeur van de hulporganisatie, haar.

Voor Máxima behandelde Tahzib vooral buitenlandse dossiers, zoals financieringsvormen voor kansarmen. Met nationale kwesties had zij weinig van doen. „Ze zijn samen naar veel landen gereisd”, vertelt Tahzibs moeder, Joanna Tahzib-Thomas.

De vrouwen bespraken tijdens hun lange reizen veel, maar één gespreksonderwerp kwam steeds terug: de VN als instrument om volkeren nader tot elkaar te brengen. En dat was niet alleen omdat Máxima speciale pleitbezorger van de VN-secretaris-generaal is voor het verbeteren van de financiële dienstverlening voor arme lagen van de bevolking. Een bron zegt dat vooral Tahzib zich in de persoonlijke gesprekken met Máxima zeer gedreven toonde, geïnspireerd als ze is door haar bahai-geloof – waarover later meer.

De koning wel, Rutte niet

De aankondiging, twee weken geleden, dat koning Willem-Alexander een toespraak zal houden bij de VN, kwam voor velen als een verrassing. Was dat niet meer een taak voor premier Rutte? Insiders weten dat de koning al langer lobbyt voor een zetel in de VN-Veiligheidsraad. „Bij de nieuwjaarsreceptie van 2013 onderstreepte de koning het belang van die zetel tegenover buitenlandse ambassadeurs”, zegt Herman Schaper, eerder diplomaat bij de VN. „In een tijd van mondiale crises – het Midden-Oosten, de vluchtelingen – is de zetel voor Nederland, dat als klein land erg afhankelijk is van internationale samenwerking, extra relevant.”

Met de benoeming van Tahzib, in februari vorig jaar, werd de interactie tussen het hof en de lobby voor de VN-zetel intensiever. In nauwe samenspraak met de algemeen secretaris aan het hof stelde Tahzib een actieplan op. Sommigen zeggen dat de toespraak van de koning haar idee was. Anderen zeggen dat zij alleen een risicoanalyse maakte.

Tahzib krijgt de nodige kwaliteiten toegedicht. Maar een topdiplomaat is ze niet – daarvoor moet je eerst directeur-generaal op het ministerie van Buitenlandse Zaken zijn geweest, of ambassadeur, legt Schaper uit. Des te opvallender is het dat ze haar huidige functie in de wacht sleepte.

Ben Bot, voormalig bewindsman van Buitenlandse Zaken en nu zelf lobbyist, karakteriseert Tahzibs taak als „vooral regisserend en coördinerend”. Bot: „Ze moet ervoor zorgen dat ministers, diplomaten en andere vertegenwoordigers van Nederland goed opgelijnd staan. Ofwel: dat ze op belangrijke momenten bij internationale conferenties aanwezig zijn, en daar hetzelfde over de Nederlandse kandidatuur zeggen tegen de juiste mensen.” Daarnaast bezoekt ze zelf veel conferenties en VN-bijeenkomsten. Haar standplaats is Den Haag.

Bot acht Tahzib tot veel in staat. Hij kent haar al lang. „Bahia is een charmante verschijning die weet hoe ze mensen moet benaderen.” Haar buitenlandse achtergrond, die tot uiting komt in haar naam, kan ook helpen. „ Bahia heeft bovendien een groot netwerk. Dat dateert niet alleen uit de tijd dat ze voor Máxima werkte, maar ook van daarvoor.”

Zo was Tahzib co-editor van een boek dat in opdracht van BZ werd gemaakt voor de vijftigste verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Aan Reflections on the Universal Declaration of Human Rights (1998) werkte een rij beroemdheden mee, zoals politici Michael Gorbatsjov, Jimmy Carter, Tony Blair en Helmut Schmidt en tv-celebrities Christiane Amanpour en Ted Turner. Tahzibs adressenboekje werd er een stuk dikker van.

Herman Schaper was tot kort voor zijn pensioen diplomaat in New York. Hij werkte Tahzib in op haar nieuwe post. „We hebben een overzicht gemaakt van de 192 landen die we moesten benaderen”, vertelt hij. „Welke landen zijn het belangrijkst in de stembepaling? Wat ga je in welk land zeggen? Ze deed dat heel secuur.” Ook viel hem Tahzibs makkelijke manier van bewegen door het Haagse op, en haar grote netwerk. „Rutte even aanspreken, daar draait ze haar hand niet voor om. Het is duidelijk in haar voordeel dat zij voor Máxima heeft gewerkt.”

Kosmopolitische vrouw

Tahzib trekt niet alleen de aandacht vanwege haar functie. Zij heeft ook eigenschappen gemeen met de vrouw met wie ze een warme relatie onderhoudt: koningin Máxima. In de gesprekken die deze krant voerde met kennissen, collega’s en familie, vallen termen als ‘kosmopolitisch’, ‘ambitieus’, ‘doelgericht’ en ‘sociaal handig’. Het zijn óók eigenschappen die Tahzib in anderen waardeert. Haar moeder: „Bahia zei laatst dat zij graag boeken zou willen lezen over beroemde en krachtige vrouwen, zoals Madeleine Albright.” Albright was ambassadeur bij de VN, de organisatie die Tahzib zo belangrijk vindt voor de wereldvrede.

Tahzib vertegenwoordigt het type mensen waarmee koningin Máxima zich omringt en dat zij kansen biedt. Onafhankelijke vrouwen die hun talen goed spreken – Engels, Frans Duits en Farsi, in het geval van Tahzib.

De huidige particulier secretaris van de koningin, Gabriela Sancisi, valt in dezelfde categorie. Sancisi was eerder de tweede vrouw op de Nederlandse ambassade in Kroatië en is opgeleid aan de universiteiten van Bologna en Leiden. De vraag of Máxima Tahzib haar huidige baan bezorgde, is voer voor speculatie.

Het is 1994 als de dan 28-jarige Tahzib, afgestudeerd in het internationaal recht in Utrecht en Michigan Law School (VS), zich meldt bij het kantoor van Vluchtelingenwerk Nederland in Amsterdam. Frans Bouwen ontvangt haar voor een sollicitatiegesprek. „Voor me zat een jonge, sprankelende en pittige vrouw met een kosmopolitische achtergrond die me intrigeerde”, herinnert Bouwen zich. „Een typische mensenrechtendame, maar ook weer geen activist.” Eerder D66 dan Groenlinks, „maar over politieke voorkeuren spraken we nooit”, zegt Bouwen. „Tahzib dacht in termen van wat haalbaar en zinvol was. Maar ze was ook weer geen ambtenaar. Daarvoor was ze te creatief.”

Bij de stafafdeling strategische beleidsontwikkeling helpt Tahzib vluchtelingenwetgeving voorbereiden. Ex-collega Roswitha Weiler: „Binnen Vluchtelingenwerk werden we soms ‘het Vaticaan’ genoemd, omdat wij de strategie bedachten én omdat sommigen eerder verbonden waren aan christelijke organisaties.”

Tahzib heeft als taak om meer internationale verbindingen te leggen. Weiler: „Daarom was ze vaak op reis. Als ze terug kwam vertelde ze opgetogen wie ze allemaal had ontmoet. Bahia was ambitieus en hard bezig om te promoveren. Ze eiste veel van zichzelf, maar was ervan overtuigd dat dit zou lukken.” Jaren later kwam Weiler haar weer tegen. „Ze gaf me een visitekaartje waarop stond: Dutch Royal Household. Het verbaasde me niet.”

Tahzib promoveert in 1995 op onderzoek naar de vrijheid van godsdienst. Mensenrechtendeskundige Theo van Boven, die haar in die tijd leerde kennen, denkt dat de dissertatie „mede samenhangt met haar achtergrond en verleden”. De officiële voornaam van Tahzib is Bahiyyih, een Perzische naam die verwijst naar de dochter van de stichter van het Bahai-geloof: Bahiyyih Khanum. Bij Tahzibs oudere boeken en artikelen staat nog haar officiële naam vermeld.

Het bahai-geloof telt in Nederland zo’n 1.400 leden. Van 2002 tot 2006 was Tahzib lid van het landelijk bestuur van de Nederlandse bahai-gemeenschap. Ook haar moeder en echtgenoot zijn bahai. Haar in 2008 overleden vader was dat ook. „Bahai heeft invloed op Bahia”, vertelt haar moeder. „Wij streven naar eenheid. Daarom zijn wij geen lid van een politieke partij, al volgen wij de politiek natuurlijk wel.”

Streven naar beschaving

De bahai-doelen lijken sterk op de VN-doelstellingen, blijkt uit toelichting van Wilco Broekhuizen, secretaris van het landelijk bestuur van Bahai Nederland. „De boodschap van het bahai-geloof is om de mensheid tot eenheid te brengen, om een wereldomvattende beschaving tot stand te brengen. Vooroordelen over rassen en klassen uitbannen. De aarde is één land en de mensheid haar burgers.”

Bahais streven er naar in hun persoonlijk handelen deze boodschap tot uitdrukking te brengen, zegt Broekhuizen, die de familie Tahzib kent. „Dit streven is zuiver persoonlijk en geldt voor iedere bahai, op lokaal niveau werkzaam of internationaal, zoals mevrouw Tahzib.”

In Iran, de bakermat van bahai, kregen de ruim 300.000 aanhangers het zwaar na de islamistische revolutie van 1979. Ze worden als afvalligen beschouwd. Honderden werden geëxecuteerd. De migratie van vader en moeder Tahzib naar Nederland dateert overigens van ver voor die tijd: midden jaren zestig. Vader Tahzib kon een baan krijgen aan de faculteit tandheelkunde van de Utrechtse Universiteit.

Een bahai-achtergrond is „geen voordeel” voor wie in Iran wil lobbyen voor een VN-zetel voor Nederland, zegt mensenrechtendeskundige Theo Van Boven. „Maar dat zal Buitenlandse Zaken van tevoren zeker afgewogen hebben.” Zolang Tahzib vooral een rol op de achtergrond heeft, is er volgens hem niets aan de hand.

Volgend voorjaar houden de VN-lidstaten een stemming. Twee West-Europese landen krijgen een tijdelijke zetel. Behalve Nederland zijn ook Italië en Zweden in de race. Van Boven denkt dat Zweden en Italië de beste papieren hebben. Schaper noemt het „geen uitgemaakte zaak”.

Voor de loopbaan van Bahia Tahzib zal het weinig uitmaken. Ingewijden voorspellen „een stevige promotie”. Ambassadeur in Japan of China: het zou zo maar kunnen.

Bron: NRC