Strafrechtelijk onderzoek | Esther Rosenberg, Carola Houtekamer
Dochterbedrijven van het grootste familiebedrijf van Nederland worden verdacht van omkoping, oplichting, valsheid in geschrifte en overtreding van de sanctieregelgeving, blijkt uit onderzoek van NRC.
De fiscale opsporingsdienst Fiod doet strafrechtelijk onderzoek naar drie dochterbedrijven van SHV, het grootste familiebedrijf van Nederland en eigendom van de familie Fentener van Vlissingen. Econosto (technische onderdelen) en Mammoet (zwaar transport) worden verdacht van oplichting, omkoping, valsheid in geschrifte en overtreding van de sanctieregelgeving. Een woordvoerder van het Openbaar Ministerie (OM) bevestigt de verdenkingen. Het onderzoek richt zich ook op een derde SHV-dochter, diervoederfabrikant Nutreco.
SHV is een zeer gesloten multinational met het hoofdkantoor in Utrecht en ruim 60.000 medewerkers in 58 landen. De omzet vorig jaar was 20 miljard euro. Het bedrijf handelt in uiteenlopende zaken als olie, gas, technische onderdelen en diervoer.
Het is gevormd door de rijke en invloedrijke familie Fentener van Vlissingen. President-commissaris is Annemiek Fentener van Vlissingen.
Omstreden commissies
In februari vorig jaar bleek al uit onderzoek van NRC dat Econosto (onderdeel van SHV-dochter Eriks) jarenlang omstreden commissies betaalde in het Midden-Oosten. Inkopers van olie- en chemiebedrijven kregen geld in ruil voor bestellingen. De betalingen werden niet als zodanig in de boekhouding verwerkt, documenten ontbraken. Volgens de eigen accountant ging het om omkoping. Justitie beschikt inmiddels over de volledige schaduwboekhouding van de betalingen.
Lees ook een eerdere onthulling: SHV sloot een dochterbedrijf in Dubai omdat het systematisch inkopers van klanten omkocht. De top van SHV wist ervan maar deed jaren niets.
Daarnaast werden afsluiters die het bedrijf verkocht, ‘omgekat’. Econosto beloofde klanten dat ze Europees waren, terwijl ze uit China kwamen. Ook zou het bedrijf tijdens het handelsembargo zaken in Iran hebben gedaan.
Onderzoek in Mauretanië, Chili en Duitsland
Het OM verdenkt ook zwaartransportbedrijf Mammoet van omkoping. Bij de bergingstak zou 3 miljoen euro zijn betaald aan een tussenpersoon voor het bergen van scheepswrakken in de baai van Nouadhibou in Mauritanië, een klus waarmee 40 miljoen euro EU-geld is gemoeid. Voor een vergelijkbaar bedrag als in Mauritanië zou het steekpenningen hebben betaald bij het bergen van wrakken voor de kust van Irak. Begin 2016 heeft SHV de bergingstak van Mammoet verkocht.
Ook bij de hijskranendivisie van Mammoet zou sprake zijn van omkoping in het Midden-Oosten. In het jaarverslag staat dat in 2015 contante betalingen plaatsvonden waarvan onderliggende documenten ontbraken.
De Fiod doet ook onderzoek bij Nutreco. Bij de diervoederfabrikant in Chili zouden klanten zijn misleid. Ze zouden meer voor visvoer hebben betaald dan op papier was afgesproken. Ook de Chileense mededingingsautoriteit doet er onderzoek. Op 13 oktober 2016 viel deze het kantoor in het Chileense Osorno binnen. Nutreco heeft daarnaast volgens bronnen in Oekraïne steekpenningen betaald.
En dan is er nog een vierde dochter met problemen. SHV hangt in Duitsland een boete van rond de 100 miljoen euro boven het hoofd bij Primagas in Duitsland. Het gaat om kartelafspraken die al dateren van 2007, maar waarover een rechter naar verwachting dit najaar in hoger beroep een definitief oordeel geeft. SHV zou het uitzonderlijk hoge bedrag deels al hebben gereserveerd.
Schoon schip maken
SHV hield lang slechts beperkt toezicht op de vele vestigingen in veelal corruptiegevoelige landen. In 2015 trad de nieuwe accountant KPMG aan, voor zover bekend de eerste accountant die de omkoping bij Econosto extern meldde. Het bedrijf besloot toen schoon schip te maken. SHV onderzocht de misstanden intern en ontsloeg medewerkers die erbij betrokken waren.
Het haalde ook voormalig bestuurder van Transparency International Arjen Tillema binnen als ethics and compliance director. Na 15 maanden vertrok hij alweer, volgens bronnen omdat hij op korte termijn meer wilde bereiken dan het bedrijf toeliet.
Half december 2016, toen het bedrijf al wist dat NRC onderzoek deed naar Econosto, heeft advocaat Hendrik Jan Biemond van SHV contact gezocht met de hoogste baas van het Functioneel Parket, Marianne Bloos. SHV meldde een ‘mogelijke misstand bij Econosto’, zegde toe mee te werken aan een onderzoek en overhandigde documenten. Afgelopen jaar hebben meerdere gesprekken plaatsgevonden tussen de Fiod en medewerkers van SHV. Uit het onderzoek kwamen ook mogelijke strafbare feiten bij andere dochters aan het licht.
Het OM lijkt af te stevenen op een schikking met SHV. Het moederbedrijf is zelf niet officieel als verdacht aangemerkt.
Interne waarschuwingen
Uit onderzoek van NRC blijkt dat zowel hoog in de top van SHV als bij opeenvolgende accountants betrokkenen wisten van de betalingen bij Econosto. Voormalig bestuursvoorzitter Stephan Nanninga van SHV is als commissaris bij Econosto al in 2008 over de betalingen geïnformeerd, blijkt uit documenten in bezit van NRC. Voormalig accountant EY waarschuwde intern. Accountant PWC in 2010 ook.
Inmiddels is een tuchtzaak bij de Accountantskamer aangespannen door financieel toezichthouder AFM, tegen de betrokken accountants van PwC in dit dossier, over de jaren 2011 tot en met 2014.
SHV en Tillema willen niet reageren op vragen van NRC. Advocaat Biemond beroept zich op zijn geheimhoudingsplicht.
Bron: NRC
Naschrift KKC
