Floor Boon en Pim van den Dool | NRC

Venezuela en de ABC-eilanden. Venezuela, dat zaterdag de grenzen met Aruba, Bonaire en Curaçao sloot vanwege ‘smokkel’, zet de rel vooral in voor binnenlands gebruik.

Den Haag – De Venezolaanse president Nicolás Maduro uitte dreigende taal toen hij zaterdag de sluiting voor 72 uur gelastte van al het lucht– en zeeverkeer tussen Venezuela en Aruba, Bonaire en Curaçao. „Ik wilde deze maatregel niet nemen, maar ik ben bereid radicalere maatregels te nemen als het moet”, zei hij. Maduro beschuldigt de eilanden ervan verantwoordelijk te zijn voor de grote schaarste van voedsel en grondstoffen in het land, door de praktijken van smokkelaars.

De uitlatingen van Maduro lijken vooral bedoeld te zijn voor binnenlands gebruik. Het land staat er weinig florissant bij, met een krimpende economie, een enorm gebrek aan levensmiddelen en andere basisvoorzieningen en een torenhoge inflatie. „Zie het als een manier van Maduro om een externe vijand te creëren die hij de schuld kan geven van de crisis”, zegt Gert Oostindie, directeur van het Koninklijk Instituut voor Taal–, Land– en Volkenkunde in Leiden en gespecialiseerd in de Caraïbische geschiedenis. „Het land heeft, behalve retorisch, weinig te winnen.” Venezuela, dat kort geleden nog barstte van het geld door zijn grote oliereserves, staat op de rand van een faillissement.

Waddeneilanden
Er speelt ook een geografische frustratie. „De ABC-eilanden zijn voor Venezuela wat de Waddeneilanden voor ons zijn”, aldus Oostindie. „Stel dat de Spanjaarden de Wadden hadden gehouden, na de Tachtigjarige Oorlog. Dat hadden wij vreemd gevonden. Vanuit Venezolaans perspectief is het raar dat die eilanden bij Nederland horen. Het is een restant van het kolonialisme. Maar zij weten drommels goed dat de Antillianen in het koninkrijk willen blijven.”

Het is dan ook niet voor het eerst dat er spanningen zijn met Venezuela, dat via de ABC-eilanden de facto het grootste buurland van Nederland is. Onder Hugo Chávez, president van 1999 tot zijn dood in 2013, veranderde het land in een socialistische staat met een sterke anti-Amerikaanse identiteit en raakte de relatie met Nederland gepolitiseerd. Chávez beschuldigde Nederland er meermaals van de VS te helpen een aanval op Venezuela voor te bereiden via de eilanden. Ook zou Nederland het Venezolaanse luchtruim hebben geschonden met spionagevliegtuigen.

Eénmaal nam Nederland die dreiging zeer serieus: in 2005 zei Chávez de eilanden te willen annexeren. Uit diplomatieke post die in 2011 via WikiLeaks uitlekte, bleek dat de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot (CDA) tegen de Amerikaanse ambassadeur had gezegd: „Als we morgen zouden vertrekken, zijn (de eilanden) de volgende dag van Venezuela.”

De laatste grote diplomatieke rel was in 2014, toen de nieuwe Venezolaanse consul-generaal op Aruba daar op verzoek van Amerika werd gearresteerd op verdenking van drugssmokkel. Hij werd vrijgelaten toen bleek dat hij diplomatieke onschendbaarheid genoot. Het conflict was snel voorbij, maar had de relatie een nieuwe knauw gegeven.

Wapenembargo en sancties
De afgelopen jaren stelde Nederland zich kritischer op tegenover Venezuela, dat onder leiding van Maduro steeds meer op een dictatuur is gaan lijken. Afgelopen zomer, toen Maduro het parlement buitenspel zette door een ‘grondwetgevende vergadering’ in het leven te roepen, veroordeelde Nederland dit in EU-verband.
In november kondigde de EU een wapenembargo af en stelde zij sancties in tegen regeringsfunctionarissen. Minister Zijlstra (Buitenlandse Zaken, VVD) schreef eerder aan de Tweede Kamer dat de EU-sancties tegen Venezuela kunnen worden uitgebreid als de situatie in het land verslechtert.

In dat kader is de timing van Maduro’s sluiting van de grenzen opmerkelijk. Nederland is dit jaar lid van de VN-Veiligheidsraad. Als er internationale sancties tegen het land worden afgekondigd, die grote gevolgen zullen hebben voor de ABC-eilanden, zal Nederland daarover meebeslissen.

Behalve zorgen over de politieke stabiliteit bestaan er in Den Haag ook zorgen over de illegale migratie van Venezuela naar de eilanden. Die nam de afgelopen jaren toe, maar blijft volgens het kabinet „beperkt”. Cijfers uit oktober lieten zien dat in 2017 tot dat moment 245 illegalen – hoofdzakelijk Venezolanen – staande waren gehouden door de kustwacht.

Als Venezolanen erin slagen de eilanden te bereiken, kunnen zij niet zomaar doorreizen naar Nederland. Aruba en Curaçao voeren als autonome landen binnen het koninkrijk een eigen, vrij restrictief migratiebeleid. Nederland steunt dat, uit vrees voor een aanzuigende werking.

De vraag is of het bij de sluiting van 72 uur blijft. Oostindie verwacht geen escalatie. „Daar hebben Nederland en Venezuela geen enkel belang bij. Nederland wil vooral de-escaleren.” De eerste reactie vanuit Den Haag wijst daar ook op. Het ministerie van Buitenlandse Zaken liet weten Venezuela om een „toelichting” te hebben gevraagd en het gesprek met Caracas te willen aangaan. Of die toelichting al is gegeven, is onbekend. Formeel loopt de blokkade deze dinsdagochtend, lokale tijd, af.

Uitgerekend in de week dat Venezuela maatregelen afkondigde tegen de benedenwindse eilanden wemelt het er van de Haagse politici. Tweede Kamerleden zijn er voor een tweejaarlijks overleg. Staatssecretaris Raymond Knops (Koninkrijksrelaties, CDA) is er sinds maandag voor een kennismakingsbezoek. Knops wilde maandag niet reageren

Bron: NRC Handelsblad