NRC redacteur Barbara Rijlaarsdam

Politieke rel – Minister Blok (VVD) raakte deze week in de problemen toen beelden opdoken van een speech die hij hield op een besloten bijeenkomst in het Johan de Witthuis. Wat speelde zich daar af?

Ze wonen over de hele wereld, maar vandaag zitten ze hier, in een chic zaaltje aan de Kneuterdijk in Den Haag. In het monumentale Johan de Witthuis zijn zeventig Nederlanders bijeen die in Genève, Rome of Washington werken en hoge functies bekleden bij de Wereldbank, VN-Vluchtelingenorganisatie UNHCR of Wereldgezondheidsorganisatie WHO.

Het is dinsdag 10 juli en het is de tweede dag van de Touch Dutch Base-conferentie – een soort ‘terugkomdagen’, georganiseerd door Buitenlandse Zaken, voor hoge functionarissen van internationale hulporganisaties. Na de lunch, die bestond uit koude soep met broodjes en een slagroomtoetje, staat een toespraak op het programma van ‘hun’ minister: Stef Blok (VVD) van Buitenlandse Zaken.

De aanwezigen zijn stuk voor stuk idealisten die willen bijdragen aan een betere wereld. Ze houden zich bezig met vluchtelingen, mensenrechten en het voorkomen van conflicten tussen landen. De conferentie biedt niet alleen een nuttige gelegenheid om contacten op te doen en ervaringen uit te wisselen, het is ook fijn om twee dagen lang gelijkgezinden te treffen. Vorig jaar, tijdens de eerste editie van Touch Dutch Base, was Sigrid Kaag dagvoorzitter. Toen nog diplomaat bij de Verenigde Naties, inmiddels namens D66 minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. De aanwezigen hebben ontzag voor deze „vakvrouw”, zij is de verpersoonlijking van hun wereld.

Toch is de zaal benieuwd naar Blok. Zijn achtergrond is bekend. De ministeriële alleskunner wilde weg uit de politiek, maar werd op Buitenlandse Zaken gezet na het aftreden van zijn partijgenoot Halbe Zijlstra, die had gelogen over zijn aanwezigheid in de datsja van Poetin. Blok geldt als degelijk, een veilige keus. Hij is een hardliner binnen de VVD. Geen diplomaat, geen buitenlandspecialist. Geen visionair, ook. In het Johan de Witthuis hopen de aanwezigen desalniettemin op een bevlogen, inspirerend verhaal.

NRC sprak zeven van de zeventig aanwezigen. De meesten wilden alleen anoniem vertellen over wat er in de zaal gebeurde.

Koude douche
Stipt om twee uur stapt Blok de Salon binnen, de ‘grote sael’. Aan de wanden hangen schilderijen van onder anderen de Zwitserse schilder Johann Heinrich Keller (1692-1765) en de Haagse schilder Dirk van der Aa (1731-1809). Aan het plafond prijkt een kroonluchter. Dit mag dan de belangrijkste ontvangstruimte zijn van het Johan de Witthuis, het is er krap. Tussen Blok en zijn toehoorders zit een armlengte afstand. Het grootste deel van de aanwezigen moet staan. Het is propvol. Omdat niet iedereen in de zaal past, is de toespraak van Blok in twee andere zaaltjes via een scherm te volgen.
De minister heeft precies een half uur en barst meteen los. Hij staat een eindje bij het spreekgestoelte vandaan, hij heeft toch geen tekst op papier. De speech die ambtenaren voor hem hebben geschreven, gebruikt Blok niet. Hij heeft besloten het uit zijn hoofd te doen. Met zijn ene hand losjes in zijn broekzak en in zijn andere hand een microfoon begint hij vrijuit te praten. Iets té vrijuit, blijkt al gauw.

Blok maakt de ene na de andere opmerking die de wenkbrauwen omhoog doet schieten. Zo vraagt hij de zaal een land te noemen waar verschillende etnische groepen vreedzaam samenleven. „Noem mij één voorbeeld.” Als een van de aanwezigen ‘Suriname’ oppert, reageert Blok met een minzaam lachje. Suriname is een „failed state”, zegt hij. In het internationale diplomatieke verkeer is dit een beladen term, omdat het betekent dat een overheid haar gezag kwijt is. Hè, denken de aanwezigen, realiseert Blok zich niet wat hij zegt? Als hij dan ook nog zegt dat het in onze genen zit dat we niet in staat zijn een binding aan te gaan met onbekende mensen, is de verbazing compleet. Staat hier werkelijk de minister van Buitenlandse Zaken?

Sommigen zijn ronduit geshockeerd. Ze hoopten dat de minister hun een hart onder de riem zou steken. Maar wat Blok zegt komt op hen over als: jullie werk is zinloos, een vreedzame multiculturele samenleving is een utopie. Het voelt als een koude douche. Toch is dit het publiek er niet naar om zijn afkeuring te laten blijken, de aanwezigen verbijten zich in stilte. Bovendien is het geen debat of paneldiscussie; het lijkt niet netjes om de gast aan te vallen.

Na afloop mompelen aanwezigen tegen elkaar: wat was dít nou? Het ging wel ver hè? Honend noemen ze de speech „interessant”. Een van de ‘junior professional officers’, van wie er dit jaar ook vijftien te gast zijn, durft haar verbazing naderhand niet hardop uit te spreken. Ze kent niemand, voor je het weet heb je de verkeerde tegenover je en schoffeer je de minister.

Sommige aanwezigen spreken de organisator, Jean-Pierre Kempeneers, aan op de uitlatingen van Blok. Hoe moeten ze dit nu duiden? Heeft de minister zijn eigen mening verkondigd, of sprak hij over gangbare opvattingen? Is Nederland zó veranderd in de jaren dat ze weg zijn? Kempeneers probeert uit te leggen dat Blok de zaal een realistisch verhaal wilde voorschotelen. Dat internationale betrekkingen in de ogen van veel Nederlanders een nationaal belang moeten dienen. Niet goed doen om goed te doen, maar opdat Nederland daarvan kan profiteren.

In zijn slottoespraak komt Kempeneers er nog eens op terug. Wij kunnen hier met zijn allen wel idealistisch zitten wezen, zegt hij, maar de minister verwoordde hoe een deel van de samenleving erover denkt. Over deze speech zal nog lang worden nagepraat, voorspelt hij.
Wat vindt Bloks achterban? pagina 5

De Curaçaose regering neemt afstand van de uitspraken van Stef Blok die als buitenlandminister ook namens het Caribisch deel van het Koninkrijk spreekt. „Dit raakt de kern, ons wezen, van de multiculturele Curaçaose samenleving zeer diep”, zegt Suzy Camelia-Römer, tweede vicepremier. „Minister Blok geeft hiermee aan dat hij de realiteit van het Koninkrijk niet kent. Curaçao, bijvoorbeeld, heeft een gemengde bevolking en daar zijn we trots op”, zegt Römer, zelf premier in de jaren 90. „We trekken niet alleen naar onze eigen groep, zoals volgens Blok de natuur van de mensheid is. Neem mij zelf, mijn oma is van Afrikaanse origine en trouwde met mijn Joodse opa, ik heb nog Franse en indiaanse voorouders. Een minister die ons vertegenwoordigt kan dit soort uitspraken niet doen. Het past ook niet in het profiel dat je verwacht van een minister van Buitenlandse Zaken.”
Nina Jurna

Curaçao ‘Wij zijn trots’
Minister Blok (VVD) kwam deze week in het nieuws vanwege omstreden uitspraken over migratie op een besloten bijeenkomst in Den Haag. Zodra de speech uitlekte, nam hij zijn woorden terug. Wat nog niet in het nieuws kwam, was hoe Bloks uitspraken vielen bij de toehoorders in de zaal. En hoe denkt de VVD-achterban er eigenlijk over?

Bron: NRC Handelsblad