Maffioso stinkt niet meer naar geit | NRC Marc Leijendekker

De maffia heeft een stropdas omgedaan. De dood in november van capo dei capi Totò Riina heeft een definitieve streep gezet onder een tijdperk waarin mensen als hij de dienst uitmaakten: rauwe moordenaars vol boerenslimheid.

De Siciliaanse openbare aanklager Ambrogio Cartosia zei het zo, direct na Riina’s dood: „Er zijn geen moorden meer, die zijn zeldzaam.”

Op Sicilië wordt nog maar zelden iemand doodgeschoten. De strategie is veranderd, minder bloedig geworden. „Het komt me voor dat [de maffia] nog meer aanwezig is dan vroeger in de politieke structuren”, zei Cartosia. Zij gooit het op een akkoordje met economische en politieke machthebbers.

Federico Cafiero de Raho, de nationale antimaffia-aanklager, waarschuwde dat de maffia stilaan zijn macht heeft vergroot aan de vergadertafels. Niet door met kogels te dreigen, maar door smeergeld aan te bieden en deals te sluiten met wat „de maffiose bourgeoisie” wordt genoemd: hoge ambtenaren, advocaten, bestuurders die op zichzelf niet maffioos zijn, maar bezwijken voor de verleidingen van het grote geld.

„Het is een mutatie”, zegt maffia-expert Giacomo Di Girolamo. „Een paar families in Palermo proberen nog wel ‘maffia’ te spelen, maar dat is een pantomime geworden. Er zijn nauwelijks maffiosi meer als Riina die naar geit stinken. Het zijn nu mensen die we niet als maffiosi herkennen omdat ze op ons lijken.”

In een vijf jaar geleden geschreven boek gaf Di Girolamo een naam aan deze nieuwe verhoudingen: Cosa Grigia. De grijze zone. Het schemergebied tussen legaal en illegaal gedrag. „Dat is in ons land een heel grote zone”, zegt hij. „Het probleem maffia vind je nu vooral in de illegale manier waarop legale spelers zich bewegen.”

Lees ook de necrologie van Salvatore riina: Sluwe en meedogenloze capo dei capi

Fraude met EU-geld
Di Girolamo is schrijver en journalist. Hij verzorgt programma’s voor een lokale radiozender in Marsala, in het westen van Sicilië, die uitzendt vanuit een van de appartementen in een onopvallend flatgebouw. In zijn werkkamer/studio geeft hij een voorbeeld van die grijze zone: de fraude met de tientallen miljoenen aan EU-subsidies die vanuit Brussel naar het eiland gaan. Dat is niet zomaar oplichting, zegt hij. „Er bestaat een criminele organisatie die erin is gespecialiseerd de communautaire fondsen te onderscheppen.” Lokale politici, mensen met contacten in Rome, aannemers, juristen en maffiosi werken samen, tot wederzijds voordeel.

Een zichtbaar voorbeeld hiervan: de vele loodsen en opslagplaatsen. „Je doet alsof je een bedrijf wilt beginnen, dan komt er iemand kijken of dat klopt en krijg je twee miljoen.” Veel verdere controle is er niet, zegt Di Girolamo. De loodsen staan leeg of worden voor iets anders gebruikt. En als je toch wordt gepakt: de straf is maar licht.

Het is een model dat in het verleden vaak is beproefd, bij de miljoenen die omgaan in de zorg, in de bouw. Het verschil, zegt Di Girolamo, is dat de maffioso niet meer tegenóver de aannemer of de politicus staat, maar dat ze gedeelde belangen hebben gekregen. „De Cosa Nostra van Riina, met al zijn geweld, is nog nooit zo zwak geweest. De nieuwe maffia is veel gevaarlijker, omdat die veel moeilijker te herkennen is.”

Riina schoot zich eind jaren zeventig, begin jaren tachtig binnen Cosa Nostra naar de macht en opende in 1992 frontaal de oorlog tegen de staat toen deze hem niet meer beschermde. Dat massale geweld was in de hele geschiedenis van de maffia een anomalie, zegt Di Girolamo. De maffia werkt het liefst in stilte. En zo is sinds de arrestatie van Riina in januari 1993 een transformatieproces begonnen waar nog lang niet iedereen van doordrongen is.

Om te beginnen: „Sicilië is nu de veiligste zone van Italië.” Na het geweld van Riina zijn de beste onderzoekers naar het zuiden gestuurd. Duizenden mensen zijn gearresteerd. Nog steeds is de controle groot. „We worden hier allemaal afgeluisterd. Als een burgemeester met een verkeerd iemand gaat eten, wordt hij de volgende dag gearresteerd.”

De Nederlandse politie tuigt een team op dat achter de Italiaanse maffia aan moet. Waarom is Nederland zo populair onder de maffiosi?

Geïnfiltreerd in bedrijven
Maar ook, belangrijker voor de rest van Italië en voor Europa: dominant binnen de Italiaanse georganiseerde misdaad is al jaren niet meer de Siciliaanse Cosa Nostra, maar de groep met die voor buitenlanders vreemde naam, de Calabrische ’ndrangheta. Het is de ’ndrangheta die in Europa de handel in cocaïne domineert – zie de schietpartij bij een pizzeria in Duisburg, zie de verdenkingen tegen de Italianen die de afgelopen jaren in Nederland zijn gearresteerd. Het is de ’ndrangheta die zo sterk is geïnfiltreerd in bedrijven en gemeenteraden in het noorden van Italië dat een aantal gemeentes onder curatele is gesteld.

„Ik ga vaak naar het noorden om over de georganiseerde misdaad te praten”, zegt Di Girolamo. „Ze hebben geen idee hoe groot het probleem daar is.”

Op de vraag hoe je op deze mutatie moet reageren, noemt Di Girolamo drie dingen. Allereerst: niet denken dat je de strijd tegen de maffia alleen op juridisch gebied kunt voeren. Want op die manier, zegt hij, delegeert de gewone burger het probleem naar justitie en denkt niemand meer zelf na over wat maffioos gedrag is.

Ten tweede, in Italië: kredieten verruimen. Veel ondernemers komen terecht bij de maffia, die met haar winsten uit de drugshandel zwemt in het geld, omdat banken erg terughoudend zijn met het verlenen van kredieten. En ten derde, voor Europa: betere controle op de financiering van het zuiden. „Ik zou ervoor zijn om er helemaal mee te stoppen, omdat ze het systeem vervuilen.”

* Als alles transparant is zie je niks meer.

Bron: NRC