29 C
Willemstad
• woensdag 27 maart 2024 18:59

NRC | ‘Voorbeeldige’ scheepsbouwer Damen maakt ongestraft fouten

Onregelmatigheden bij financiële transacties scheepsbouwer Gorinchem |
Carola Houtekamer; Merijn Rengers

Patrouilleschepen van de Royal Bahamas Defence in Key West, gebouwd door Damen. Ook bij deze opdracht stond de staat garant | Foto: Rob O’Neal/AP

Damen Shipyards, de grootste scheepsbouwer van Nederland, maakte de afgelopen jaren veertien fouten bij aanvragen voor staatsgaranties. Desondanks bleef de overheid garant staan voor de internationale miljoenendeals van Damen.

  • Damen Shipyards, de grootste scheepsbouwer van Nederland, heeft de afgelopen jaren veertien keer aanvragen voor exportpolissen van de Nederlandse overheid foutief of onvolledig ingevuld.
  • De Nederlandse staat stond hierdoor borg voor miljoenendeals van Damen waarvan de integriteit niet vaststaat, maar is opvallend mild voor de scheepsbouwer.
  • De Raad van State stuurde een vertrouwelijk stuk van de rechtbank Rotterdam over de problemen met Damen-polissen naar NRC, waarvan de geheimhouding nog niet was opgeheven. Gezien het maatschappelijk belang besloot NRC toch te publiceren.

Ze vormen samen een geoliede commerciële machine: de Nederlandse overheid en scheepsbouwer Damen Shipyards uit Gorinchem. Neem 2014, een jaar waarin Damen en de staat zij aan zij de wereldmarkt veroveren. Damen levert patrouilleboten aan de marine van de Bahama’s, de overheid verzekert de transactie voor 184 miljoen euro. Damen bouwt een oorlogsschip voor Indonesië, de overheid staat garant voor 220 miljoen euro. Zo ook met de sleepboten voor Trinidad & Tobago, een klus die de overheid voor 44 miljoen euro verzekert, en zes boten voor Nigeria – totale staatsdekking: 30 miljoen.

Elke keer dat de scheepsbouwer uit Gorinchem zaken wil doen met ingewikkelde klanten of onbetrouwbare overheden, is daar als vanzelfsprekend Atradius Dutch State Business. Deze speciale tak van de Duits/Spaanse verzekeraar Atradius staat namens de Nederlandse staat garant voor kapitaalintensieve deals, die zonder hulp van de overheid misschien niet tot stand zouden komen. Dankzij de staatsgaranties durven banken landen als Indonesië en de Bahama’s geld uit te lenen als zij bij Damen schepen bestellen. Het is een extra service, in het leven geroepen om de export door het Nederlandse bedrijfsleven te bevorderen.

Damen Shipyards is vaste klant bij Atradius DSB, dat rapporteert aan het ministerie van Financiën en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Uit een inventarisatie door NRC blijkt dat de Nederlandse overheid tussen 2010 en 2016 risicodrager was voor 66 Damen-deals, met een gezamenlijke waarde van 1,76 miljard euro. Daarmee is Damen een grote speler. In 2014 verzekerde Atradius DSB in totaal voor zo’n 3,5 miljard euro aan deals, blijkt uit een overzicht van de exportkredietverzekeringen; circa eenvijfde van dat bedrag kwam dat jaar van Damen.

De lijntjes tussen de commerciële mensen van Damen Shipyards en Atradius DSB zijn dan ook kort – in het belang van de Nederlandse economie. Damen helpt buitenlandse kopers met het aanvragen van de staatsgaranties, net als met het vinden van een financier. Zoals Deutsche Bank. Toen die in 2014 aankondigde de Bahama’s krediet te verstrekken om in Gorinchem boten te kopen, benadrukten Damen-topman René Berkvens en Atradius DSB-baas Bert Bruning beiden in de pers hoe belangrijk de Nederlandse staatsgaranties waren voor het slagen van de deal.

De relatie tussen Damen en Atradius DSB is zo hecht dat de scheepsbouwer ongestraft fouten mag maken, blijkt uit onderzoek door NRC. Veertien keer zette Damen de afgelopen jaren dingen die niet klopten in de aanvragen voor staatsgaranties, maar deze nadien geconstateerde ,,onregelmatigheden” hebben geen zichtbare gevolgen voor de relatie tussen overheid en scheepsbouwer.

Lees ook: De doorgeschoten verkooplui van Hollands grootste scheepsbouwer.

Dat valt op te maken uit zes vertrouwelijke memo’s van Buitenlandse Zaken. Die beschrijven de discussies die in 2016 over Damen zijn gevoerd op het departement. Damen wil per se dat de memo’s geheim blijven, maar door een langlopende juridische procedure komen steeds meer details naar buiten.

Dat kan serieuze consequenties hebben. Al eerder hebben fouten en onwaarheden in documenten, onder meer het weglaten van tussenpersonen bij miljoenendeals, grote gevolgen gehad voor de scheepsbouwer.

Illegale bevissing

Dat was bijvoorbeeld het geval in 2013, toen de Wereldbank zo’n omissie ontdekte en daarmee een hoop juridische ellende voor Damen teweegbracht.

Dat jaar verkocht het Gorinchemse bedrijf een bescheiden patrouilleboot via het West Africa Regional Fisheries Program, een door de Wereldbank gesteund initiatief tegen illegale bevissing voor de kust van Sierra Leone. De prijs van het bootje is omgerekend 5 miljoen euro. Op één van de formulieren van de Wereldbank vult een verkoper van Damen in het veld ‘tussenpersoon’ het antwoord ‘none’ in. Damen maakt bij deze deal geen gebruik van een agent.

Al gauw komt de Wereldbank erachter dat dit niet klopt. Damen heeft wel degelijk een tussenpersoon ingehuurd. Hij heet Jamal Shallop, en het vermoeden is dat hij mensen op het Sierra Leoonse ministerie van Visserij heeft omgekocht. De bank neemt de onwaarheid in de formulieren zeer hoog op en er volgt een grondig onderzoek. En ook al wordt corruptie niet vastgesteld, toch mag Damen anderhalf jaar lang geen zaken doen met de Wereldbank en moet het een serieus compliance-programma optuigen. Begin 2016 stuurt de Wereldbank een persbericht rond dat het Damen voor straf uitsluit.

Kort nadat de Nederlandse Wereldbank-gezant Frank Heemskerk Den Haag op de hoogte brengt van de naderende straf, wordt een Hollandse oplossing gevonden. Nog voordat het persbericht van de Wereldbank eruit is, krijgt de minister van Financiën van zijn ambtenaren het advies om Damen gewoon kredietverzekeringen te blijven geven.

Uit stukken van het ministerie van Financiën die NRC in het bezit heeft, blijkt dat er een gesprek is geweest tussen de topman van Damen en de ambtenaren van Buitenlandse Zaken. Daarin heeft Damen beterschap beloofd en gezegd dat ,,er geen andere zaken zijn waarin sprake zou zijn van fraude”, ook niet bij transacties die door de staat verzekerd zijn.

Of dat klopt is de vraag.

Naar aanleiding van de Wereldbank-affaire laat Atradius DSB tientallen staatsgaranties die het heeft verstrekt voor Damen nog eens doorlichten. De verzekeraar wil zeker weten dat alle aanvragen van de scheepsbouwer correct en naar waarheid zijn ingevuld. De extra controle levert zorgwekkende conclusies op. In de aanvragen van Damen blijken veertien ,,onregelmatigheden” te zitten. Wat deze onregelmatigheden precies zijn, hoe ernstig ze zijn, en welke botenverkopen ze betreffen, komt niet naar buiten.

Al eerder hadden fouten in documenten bij miljoenendeals grote gevolgen voor Damen

Dat roept vragen op. De staat draagt het risico van deze transacties en heeft dus mogelijk corrupte deals gefaciliteerd, maar maatregelen blijven uit. De bevindingen gaan niet naar de Tweede Kamer en Damen mag gewoon klant blijven bij Atradius DSB. Er komt ook geen persbericht. ,,We hoeven niet te verzwijgen dat er in het verleden veertien onregelmatigheden hebben plaatsgevonden”, zei een ambtenaar van Buitenlandse Zaken hier onlangs over in de rechtbank. Maar gevolgen voor Damen had dat niet. ,,De werkrelatie is weer normaal.”

Buitenlandse agenten

Dat Atradius Damen betrapte op fouten, valt op te maken uit rechtbankstukken in een slepende juridische procedure rond de zes geheime memo’s van Buitenlandse Zaken. NRC vroeg de memo’s vorig jaar op met een beroep op de Wet openbaarheid van bestuur (WOB). Het ministerie wil de memo’s verstrekken, maar Damen stapte naar de rechtbank in Rotterdam en ging – toen die het bedrijf in het ongelijk stelde – in hoger beroep bij de Raad van State.

Lees ook: De doorgeschoten verkooplui van Hollands grootste scheepsbouwer.

Lees ook: Damen lobbyt op hoog niveau tegen publicatie van memo’s

In een vertrouwelijk deel van de zitting in Rotterdam, waarvan de Raad van State per abuis het verslag naar NRC stuurde, spreekt de rechter met de ambtenaren van Buitenlandse Zaken en de advocaat van Damen over de inhoud van de geheime memo’s en de aangetroffen onregelmatigheden.

Die betwist Damen niet, zegt advocaat Robbert de Bree van het Haagse kantoor Wladimiroff tegen de rechter, al zijn het er volgens hem ,,geen veertien”. Hij licht daarna toe waar de onregelmatigheden over gaan. ,,Het ging er onder meer om dat aanvragen niet juist waren ingevuld. Er waren aanvragen waar eerst geen agent was en later wel en bovendien was het niet allemaal duidelijk en nu wel.”

Deze toelichting van de doorgaans zeer zwijgzame Damen-advocaat legt de vinger op de zere plek. Want wéér gaat het over buitenlandse verkoopagenten, die Damen helpen in andere werelddelen schepen te verkopen. En wéér is er gedoe rond de verantwoording van hun werkzaamheden.

In het jaarverslag over 2015 – het jaar waarin de Wereldbank onderzoek doet naar Damen – meldde het bedrijf ook al problemen met twee buitenlandse agenten, die tegensputteren in een intern onderzoek naar mogelijke corruptie. Eén van hen is de tussenpersoon uit Jakarta, blijkt later uit onderzoek van NRC. Die zou 32 miljoen euro commissie krijgen voor het bemiddelen bij de verkoop van fregatten aan Indonesië, een deal waarvoor een exportkredietverzekering bij Atradius DSB wordt afgesloten.

De tussenpersoon wil niet zeggen wat hij met de miljoenen van plan is en Damen neemt noodgedwongen afscheid van hem, aldus het jaarverslag.

En dan is er in 2017 een inval op het hoofdkantoor van Damen in Gorinchem, waarbij de fiscale opsporingsdienst FIOD de administratie ophaalt. Het onderzoek draait om mogelijke misstappen van buitenlandse agenten, in opdracht van de scheepsbouwer.

De verdenking, zegt het Openbaar Ministerie later, is dat Damen ,,vermoedelijk via tussenpersonen steekpenningen heeft betaald aan buitenlandse overheidsambtenaren ter verkrijging van buitenlandse (overheids)opdrachten”.

Sinds de inval is het stil rond Damen en zijn netwerk van buitenlandse agenten. De memo’s, dus ook de bevindingen van Atradius DSB, zijn nog steeds geheim. Het strafrechtelijk onderzoek is vertraagd, omdat de advocaat van Damen vindt dat grote delen van de administratie onder zijn beroepsgeheim vallen.

Tussen 2010 en 2016 is de overheid risicodrager voor 66 Damen-deals, ter waarde van 1,76 miljard

Tegelijk werkt Damen achter de schermen hard om de grootste Nederlandse order ooit van het ministerie van Defensie binnen te slepen. Samen met het Zweedse Saab is Damen grote kanshebber om vier nieuwe onderzeeboten voor de Nederlandse marine te mogen bouwen – een klus die begroot is op circa 3,5 miljard euro. De onderzeeboten moeten de afgeschreven Walrus-klasse vervangen.

Kamer niet geïnformeerd

Kamerlid Isabelle Diks van GroenLinks heeft mede daarom al herhaaldelijk om openbaarmaking van de geheime memo’s gevraagd en Kamervragen gesteld over Damen. ,,Ik heb in de Kamerstukken niet terug kunnen vinden dat de Kamer ooit is geïnformeerd over de veertien onregelmatigheden die door Atradius DSB bij Damen Shipyards zijn geconstateerd”, zegt ze.

,,Terwijl het belangrijk is dat de Kamer een volledig beeld krijgt van hoe Damen als bedrijf opereert, zeker nu er vanuit Defensie mogelijk grote orders zonder concurrentiestelling aan het bedrijf worden gegund.” Nederland mag nooit meewerken aan corruptie, zegt Diks. ,,Het uitgeven van Nederlands belastinggeld moet gebeuren zonder een enkele zweem van twijfel over illegale praktijken.”

Lees ook: De doorgeschoten verkooplui van Hollands grootste scheepsbouwer.

Buitenlandse Zaken wil niet reageren op vragen van NRC, omdat de Raad van State nog moet beslissen of NRC wel kennis mocht nemen van de inhoud van het geheime gespreksverslag uit de Rotterdamse rechtbank. Datzelfde geldt voor Damen, dat ervan uitgaat dat deze krant de informatie niet zal gebruiken.

Directeur Bert Bruning van Atradius DSB verwijst voor een antwoord naar de ministeries, maar wil nog wel kwijt dat Damen de laatste jaren ,,een schoolvoorbeeld” in compliance is.

Met medewerking van Jorg Leijten. Reageren? [email protected]

Bron: NRC Handelsblad

Geef een reactie

Vul alstublieft uw commentaar in!
Vul hier uw naam in

Lees ook

Meer recente reacties