Toespraak Jan Spaans, Advocaat-generaal OM Sint Maarten ter gelegenheid van de installatie van Paula van der Burgt tot lid van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie.
Excellenties, Hooggeachte Autoriteiten, Mevrouw de President, leden van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie en het Openbaar Ministerie, Dames en Heren, het is mij een waar genoegen namens het gehele Openbaar Ministerie in het Caribisch gebied de zojuist geïnstalleerde rechter van harte te feliciteren met haar installatie.
Er worden vandaag geen officieren geïnstalleerd. Dat betekent dat het O.M. in beginsel enigszins bescheiden van de gegunde spreektijd dient te maken. Bovendien leert de ervaring ook dat bij deze ceremoniële zittingen verreweg de meeste aanwezigen in de zaal niet zitten te wachten op lange verhalen, maar wel op de borrel.
Ik zal dan ook trachten mijn bijdrage aan deze zitting kort te houden.
Waar de rechterlijke macht veel minder mee te maken heeft dan politie en O.M., is het stellen van prioriteiten. Een rechter zit door de bank genomen “on the receiving end” van wat door andere partijen wordt aangeleverd en kent geen opportuniteitsbeginsel zoals dat voor O.M. wel van toepassing is. Een strafrechter kan geen aangeleverd dossier over een geitendiefstal terugsturen naar het O.M. met de boodschap dat dit type diefstal niet past in de prioriteitenstelling van het Gerecht. De burgerlijke rechter kan geen civiele vordering retourneren met de melding dat recht van overpad geschillen pas volgend jaar weer als speerpunt worden gezien.
Die prioriteitenstelling is, zo niet dagelijkse kost, dan toch wel periodieke kost voor het O.M. Hoe zet ik mijn opsporingscapaciteit het meest efficiënt in? Welke typen strafbare feiten verdienen meer aandacht, welke moeten het met minder doen? Welke criminele fenomenen komen op?
En één van de huidige prioriteiten in opsporings- en vervolgingsland is het afpakken van crimineel vermogen. Immers, criminelen raak je vaak het hardst in de portemonnee. Het lievelingsspeelgoed, zoals dure auto’s en luxe speedboten, afgepakt zien worden is nooit prettig. Je hoort weleens zeggen: gevangenisstraf is een beroepsrisico, dat wordt op enig moment ingecalculeerd. Maar het afpakken van crimineel bezit doet pas echt pijn. Allemaal samen te vatten in 4 woorden:
MISDAAD MAG NIET LONEN
Maar naast het ingrijpen in de levenswandel van de financieel gedreven wetsovertreder, is ook om een andere reden het afpakken van crimineel vermogen belangrijk. En dat is het belang voor de samenleving. Een open deur, wellicht. Maar de samenleving als geheel heeft er groot belang bij dat opgelegde geldboetes daadwerkelijk worden betaald en betalingsverplichtingen in ontnemingsvonnissen worden nagekomen.
Executie van rechterlijke vonnissen is een belangrijk onderdeel van het werk van het O.M. Een voortvarende tenuitvoerlegging vergroot het draagvlak voor het overheidsoptreden en geeft ook urgentie aan een rechterlijke uitspraak.
De inning van geldboetes en het realiseren van ontnemingen zijn echter niet goed zichtbaar voor de samenleving. Er volgt geen persbericht als uiteindelijk na jaren een gehele ontnemingsvordering is betaald of als een grote geldboete tot de laatste gulden of dollar is geïnd. Een persbericht zou misschien af en toe best wel kunnen, maar de nieuwswaarde is, zeker na verloop van jaren, relatief gering.
Ontneming van wederrechtelijk verkregen vermogen is een typische vorm van afpakken aan de achterkant, als sluitstuk van een vaak langslepende rechterlijke procedure.
Maar de uitdaging is ook voor politie en O.M. om meer te doen, te innoveren waar het gaat om het afpakken van crimineel vermogen. Meer “aan de voorkant zitten” zoals dat populair heet , creatief zijn, lenig kunnen inspelen op signalen. Steeds binnen de grenzen van de wet, vanzelfsprekend, maar de wet geeft vele mogelijkheden. De transactiemogelijkheid is daar één van, en kan, tactisch ingezet, een adequaat instrument zijn.
Voorbeeld:
Bij een aangehouden persoon wordt 40.000 dollar aangetroffen, waarvan het bezit niet, of niet goed verklaard kan worden. Er is sprake van een witwastypologie. Maar een hard gronddelict is niet echt in zicht. Opsporingscapaciteit is duur. Willen we dat hier inzetten? Er wordt dan voor het strafbare feit witwassen een transactie aangeboden voor het hele aangetroffen bedrag. Politie zal dan geen nader financieel onderzoek doen naar de herkomst van het geld of de persoon zelf. De persoon in kwestie kan de transactie accepteren, afstand tekenen van het geld en zijn of haar weg vervolgen.
Een andere manier van innoveren, die steeds belangrijker wordt, is de samenwerking zoeken met andere instanties, zoals Belastingdienst, Kustwacht of Douane. Bij iedere instantie is wel informatie over verdacht bezit of opmerkelijke financiële omstandigheden omtrent een persoon. Uitwisseling van informatie en het combineren van informatie kunnen zodanige sterke signalen opleveren dat daarop geacteerd zou kunnen worden.
Ik citeer uit de recente Aanwijzing Afpakken:
“Ketensamenwerking staat bij afpakken centraal. Samenwerking en informatie-uitwisseling tussen betrokken overheidsdiensten, zoals de Belastingdienst, is hierbij cruciaal. De inzet van het strafrechtelijk instrumentarium om crimineel vermogen af te pakken is een belangrijk onderdeel van deze aanpak van de overheid, maar zeker niet de enige.”
Maar ook op een doortastende manier een gesignaleerd probleem benaderen kan een preventieve of afschrikwekkende werking hebben.
Weer een voorbeeld:
Om buiten het zicht van de overheid te blijven, zetten criminelen vaak hun luxe goederen op naam van zogenaamde katvangers. In ruil voor ‘een paar tientjes’ zijn zij bereid dure auto’s (maar ook boten en vliegtuigen) op hun naam te zetten.
Hoe kun je dit fenomeen aanpakken?
De Belastingdienst kan eens gaan praten met de katvanger. Als deze geen duidelijk antwoord kan geven op de vraag hoe hij de betreffende auto heeft gefinancierd, kunnen hem flinke belastingaanslagen in het vooruitzicht worden gesteld. Er is kennelijk inkomen geweest, waarvan geen aangifte is gedaan bij de Belastingdienst. Het is niet onwaarschijnlijk dat de katvanger zijn eigen hachje zal redden en zal verklaren dat de auto van de crimineel is die reeds meermalen in de auto is gesignaleerd. Deze informatie kan de Belastingdienst doorspelen aan de politie en de auto kan worden afgepakt in het kader van het opsporingsonderzoek.
Waar criminelen steeds slimmer worden om opbrengsten uit strafbare feiten uit het zicht van de overheid te houden, zal de overheid zich ook moeten organiseren om dergelijke ongewenste praktijken, die een ontwrichtende werking hebben op de samenleving, adequaat het hoofd te bieden. En daarmee bedoelen we natuurlijk niet de situatie dat een familie samen met vrienden zelf een huis heeft gebouwd waarin nu moeder of oma woont, terwijl zij zelf geen inkomsten heeft. Een dergelijke visie op afpakken miskent de echte problemen en uitdagingen waar Sint Maarten voor staat.
Henry Ford, de beroemde automaker uit het begin van de 20ste eeuw zei ooit, toen hem werd gevraagd naar zijn creatie, de T-Ford:
“Als ik mensen zou hebben gevraagd wat ze wilden, zouden ze hebben gezegd snellere paarden.”
Dus, enigszins vrij geïnterpreteerd: niet alleen de gebaande paden bewandelen, maar durf ook verder te denken, buiten het normale verwachtingspatroon.
Zijn alle gebaande wegen niet begonnen als onbegane paden?
Beste Paula, op een wat persoonlijker noot wil ik het volgende zeggen. Op werkgebied zullen wij elkaar weinig in de zittingzaal zien. Ik houd mij bezig met strafrecht, jij vooral met civiel recht en bestuursrecht. Maar tijdens een eerdere informele kennismaking bleek wel dat we een gedeelde hobby hebben: hardlopen, waarvoor het eigenlijk hier op Sint Maarten te warm is, maar toch. Vroeg in de ochtend, als de temperatuur nog relatief bescheiden is, kan het. De Simpson Bay Causeway is rond 6 uur ’s ochtends een microcosmos van wandelaars en joggers. Wellicht treffen we elkaar daar meer!
Rest mij je, behalve rechterlijke wijsheid vooral ook veel enthousiasme en geluk toe te wensen.
Ik dank u voor het woord.
Jan Spaans, AG Sint Maarten