Toespraak Procureur-generaal Guus Schram, ter gelegenheid van de installatie van leden van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie 11 september 2015, Philipsburg, Sint Maarten.

Dank u wel. Ik heb de eer te mogen rekwireren tot de installatie van Sander van Rijen tot lid van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie.

Hooggeachte Autoriteiten, Meneer de President, leden van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie en het Openbaar Ministerie, Dames en Heren, het is mij een waar genoegen namens het gehele Openbaar Ministerie in het Caribisch gebied de zojuist geïnstalleerde rechter van harte te feliciteren met zijn installatie.

Sander, ik wens je veel rechterlijke wijsheid toe, maar natuurlijk ook veel geluk en plezier in je nieuwe werkzaamheden. Het OM ziet uit naar een prettige samenwerking en ik feliciteer ook het Hof met deze nieuwe rechter.

Er worden vandaag geen officieren geïnstalleerd. Dat betekent dat het OM in beginsel bescheiden van de gegunde spreektijd gebruik zou moeten maken. Ik weet niet of ik daarin slaag, meneer de President. Ik wil namelijk graag ingaan op de actualiteiten rond de criminaliteitsbestrijding in Sint Maarten. En daar valt veel over te zeggen. Wat dat betreft laat de periode waarin Sander een aanvang maakt met zijn werkzaamheden zich het best omschrijven als roerig en enerverend.

Woensdag 5 augustus werd Sint Maarten opgeschrikt door een afschuwelijk incident dat zich midden op de dag afspeelde, hier vlak naast het courthouse in een drukke Frontstreet. Officer Gamali Benjamin kwam daar samen met een collega af op een melding van een gewapende overval op een juwelier. Ter plaatse worden zij door de overvallers direct onder vuur genomen.

Winkeliers, toeristen en parlementsleden staan doodsangsten uit en rennen voor hun leven terwijl tientallen kogels in het rond vliegen. Ook de aanwezigen in dit courthouse horen de schoten en het gegil en moeten zeer angstige momenten hebben beleefd.

Officer Benjamin blijkt dodelijk getroffen en overlijdt drie dagen later. Zijn uitvaart is indrukwekkend. Het eiland is in shock. Verdriet, woede en verontwaardiging vechten om voorrang. Officer ‘Benji’, zoals hij werd genoemd, was een bekende verschijning in Philipsburg en geliefd door velen. Sint Maarten heeft een uitstekende diender en bovenal een goed mens verloren. Daarmee toont dit verschrikkelijke drama pijnlijk aan hoe de toenemende criminaliteit de samenleving raakt en het leven kost aan de beste zonen van dit eiland.

Met de gewelddadige dood van officer Benjamin is een kritische grens overschreden. The Friendly Island heeft zijn onschuld verloren. Vanzelfsprekend zal het OM met haar ketenpartners alles in het werk stellen de verantwoordelijken voor deze misdaad te laten berechten, maar er is méér nodig dan dat.

De bevolking van Sint Maarten verdient een veiliger samenleving met minder criminaliteit. Dat is een gemeenschappelijke opgave. Politie en justitie hebben daarin een belangrijke rol, maar kunnen het niet alleen. Ook de samenleving moet haar stem laten horen en criminaliteit keihard afwijzen.

Ik roep die samenleving op zich uit te spreken: leiders van maatschappelijke organisaties en verbanden als kerken, scholen, vakbonden, buurthuizen maar ook het bedrijfsleven en de politiek. U allen kunt een belangrijke tegenkracht vormen.

En vooral ook doe ik een beroep op onze ouders en de gezinnen: crimineel gedrag is onacceptabel en bedreigt individuen en de samenleving. Leer dat uw kinderen en geef zelf het goede voorbeeld. Bescherm daarmee uw kinderen: de zonen en dochters van dit mooie eiland.

Een andere bedreiging vormt de grensoverschrijdende ondermijnende criminaliteit, de criminaliteit die bestaat uit en voorvloeit uit vermenging van de bovenwereld en onderwereld.

De afgelopen weken hebben de Caraïbische en Nederlandse media veel aandacht besteed aan de discussie tussen de regeringen van Sint Maarten en Nederland over de aanpak hiervan. Niet alle berichten die hierover verschenen, waren een even juiste weergave van de werkelijkheid en niet alle opinies die geuit werden, correspondeerden met die van het OM.

Omdat het grotendeels een politieke zaak tussen beide regeringen betreft, is het OM terughoudend in het zelfstandig naar buiten treden over deze kwestie.

Dat neemt niet weg dat het van belang is dat het OM haar visie op de bestrijding van de ondermijnende criminaliteit aan de samenleving kenbaar maakt. Het is immers als organisatie verantwoordelijk voor en belast met de opsporing en vervolging van strafbare feiten.

De samenleving dient zo objectief en volledig mogelijk te worden geïnformeerd over de wijze waarop het OM invulling geeft aan die taak. Daarom is het zaak dat ook het OM zelf hierover actief communiceert.

In ruim een jaar tijd verschenen drie uitgebreide rapporten over de integriteit van het openbaar bestuur in Sint Maarten. De conclusies van deze rapporten hebben een gelijkluidende, zorgelijke strekking: in vergelijking met internationale afspraken en kaders omtrent integriteitsbevordering en de bestrijding van corruptie, schiet de algehele integriteitsarchitectuur van Sint Maarten tekort.

Diverse ernstige misstanden werden geconstateerd en bestonden er onder andere uit dat politici, bestuurders, topambtenaren en andere invloedrijke personen, omwille van eigenbelang, belangen van derden, financieel gewin,
of op andere onrechtmatige gronden bewust ingaan tegen overheidsbeleid.

De Commissie Wit ziet de politiek-bestuurlijke cultuur en de ambtelijke organisaties daarbij als overstijgend probleem en stelt in haar rapport dat, en ik citeer, “met name het aloude systeem van patronage, vriendjespolitiek en ‘voor wat hoort wat’ in de weg staat aan verdere verbeteringen”.

Naast deze rapporten kent Sint Maarten ook concrete strafrechtelijke voorbeelden die het beeld van structurele integriteitsschendingen bevestigen. Ik doel op de zaak waarin een parlementslid en bordeelhouder werden veroordeeld voor onder andere omkoping en mensenhandel, of de zaak waarin een parlementslid werd veroordeeld ter zake van belastingontduiking en valsheid in geschrift.

Ook zijn momenteel nog strafzaken onder de rechter met betrekking tot
verkiezingsfraude. Er bestaan, kortom, vele aanwijzingen dat de onder- en bovenwereld in Sint Maarten op structurele wijze met elkaar vermengd zijn.

Die vervlechting uit zich door middel van ondermijnende criminaliteit: corruptie binnen politiek en bestuur, machtsmisbruik, zelfverrijking, intimidatie, verkiezingsfraude, criminele organisaties die onaantastbaar zijn, etc.

De lijst van voorbeelden is helaas heel lang. Die ondermijnende criminaliteit is een kwaadaardig en veelkoppig monster: gewelddadig, gewetenloos, diepgeworteld en uitsluitend gericht op macht en financieel gewin. Bovendien buitengewoon goed georganiseerd en door een groot deel van de samenleving min of meer geaccepteerd. Daarmee vreet het aan de fundamenten
van onze rechtstaat en democratie.

De rechtshandhavingsketen is op dit moment niet voldoende opgewassen tegen deze misdaad, die juist de kwetsbare schaal van onze jonge democratieën en kleinschalige samenlevingen opzoekt om zich te nestelen.

Daar waar de criminaliteit zich verder heeft ontwikkeld, heeft de keten, waaronder mijn eigen organisatie het OM, zich nog onvoldoende weten te organiseren om hierop een adequaat antwoord te kunnen geven.

Dat, meneer de President, kunnen wij ons niet langer permitteren. Het is in het belang van het gehele Koninkrijk dat tegenover deze criminaliteit een integere, brede en goed georganiseerde, professionele rechtshandhavingsketen wordt geposteerd, die gemotiveerd én in staat is alle criminaliteitsvormen aan te pakken.

Het OM beschouwt het als haar taak en verantwoordelijkheid daaraan een substantiële bijdrage te leveren.

In dat kader zijn in de afgelopen maanden plannen gemaakt en worden momenteel activiteiten ontplooid die een adequate aanpak van de grensoverschrijdende ondermijnende criminaliteit mogelijk moeten gaan maken. Mijn parket heeft daarin een initiërende rol en kan daarbij rekenen op een zeer breed draagvlak bij de justitiële ketenpartners binnen het Koninkrijk.

De Nederlandse regering heeft onlangs middelen beschikbaar gesteld die moeten bijdragen aan de realisatie van deze plannen. Hiertoe zullen het RST, het Gemeenschappelijk Hof en het OM worden versterkt.

De noodzaak en urgentie om juist nu actie te ondernemen, wordt zowel binnen de justitiële keten als in de gehele samenleving breed gevoeld. Er is mij veel aan gelegen optimaal gebruik te maken van dit momentum: als we nu niet doorpakken, wanneer dan wel?

Door de berichtgeving in de media kan het beeld zijn ontstaan dat de samenwerking met lokale opsporingsdiensten, zoals het politiekorps van Sint Maarten en de Landsrecherche, zou zijn afgezworen. Dat is uitdrukkelijk niet het geval.

Een constructieve samenwerking tussen de verschillende justitiële diensten binnen het Koninkrijk is essentieel voor een effectieve
criminaliteitsbestrijding. Dat is altijd zo geweest en dat zal ook altijd zo blijven.

Het belang daarvan werd en wordt door het OM van harte onderkend en benadrukt. Zou dit anders zijn geweest, dan was de steun van die lokale diensten voor de huidige plannen ook nooit zo groot geweest.

Die noodzakelijke samenwerking laat onverlet dat de aard van de grensoverschrijdende ondermijnende criminaliteit een speciale aanpak vereist. Specifiek daartoe aangewezen opsporingsteams met specialistische rechercheurs moeten gedurende langere tijd, in een afgeschermde omgeving en met distantie tot onderzoekssubjecten, complexe en gevoelige onderzoeken kunnen draaien.

Dergelijke zogeheten embargo-onderzoeken hebben een hoog afbreukrisico dat zoveel mogelijk moet worden beperkt. Daarvoor is het noodzakelijk dat zo’n
team afgeschermd kan opereren. Onder die omstandigheden is samenwerking met andere opsporingsdiensten slechts tot op zekere hoogte mogelijk. Het beoogde resultaat van deze aanpak en het belang dat daarmee wordt gediend, is echter gemeenschappelijk: een veiliger en rechtvaardiger samenleving met meer integriteit en minder criminaliteit.

Dat betekent dat de koers die alle partijen eerder op het Justitieel Vierpartijen Overleg zijn overeengekomen, wordt voortgezet. Uitgangspunt daarbij is dat waar mogelijk de huidige, succesvolle samenwerking met lokale opsporingsdiensten wordt voortgezet en dat ook aan de verdere professionalisering van deze diensten een waardevolle en gewaardeerde bijdrage
geleverd zal blijven worden.

Slechts bij bepaalde dossiers, zoals embargo-onderzoeken naar de grensoverschrijdende ondermijnende criminaliteit, zal in het belang van die onderzoeken sprake zijn van terughoudendheid bij informatiedeling.

Ook het Hof zal met de huidige ontwikkelingen te maken krijgen en daarmee aan de slag moeten gaan. De beschikbaar gestelde middelen zijn niet voor niets mede bestemd voor een versterking van het Hof.

Een uitgebreid RST en OM zijn betekenisloos als de zittende magistratuur niet zodanig wordt georganiseerd dat het bestand is tegen de te verwachten
toestroom van omvangrijke, complexe en gevoelige strafzaken. Er zullen in ieder geval voldoende specialistische strafrechters en rechters-commissaris beschikbaar moeten komen en de juridische en administratieve ondersteuning moet op peil zijn.

Daarnaast zal moeten worden nagedacht over meer principiële kwesties, zoals de vraag of het realistisch en wenselijk is grote strafzaken in eerste aanleg enkelvoudig te blijven afdoen. Dit legt niet alleen een zware last op de individuele rechter, maar vergroot ook de kans op intimidatie en rechterlijke dwalingen.

Het enkele feit dat de wet momenteel enkelvoudige afdoening voorschrijft, zou ons er niet van moeten weerhouden te blijven nadenken op welke wijze de rechtshandhaving kan worden versterkt en wat we daarvoor nodig denken te hebben. We moeten ons in die gedachtenvorming over de toekomst niet laten beperken door de realiteit van het nu.

Dit alles gezegd hebbende, kunt u begrijpen dat we een uitdagende tijd tegemoet gaan. Een tijd waarin we inventief moeten zijn om binnen de bestaande structuren en middelen wijzigingen door te kunnen voeren en organisaties mee te krijgen, maar ook een tijd waarin we op zoek gaan naar nieuwe middelen zodat verdergaande versterkingen mogelijk zijn.

Als Openbaar Ministerie zullen wij ons daarvoor ten volle inzetten. Ik sluit af met de uitnodiging aan Sander en via hem aan de gehele rechtshandhavingsketen, hetzelfde te doen. Zo leveren wij allen een bijdrage aan een veiliger en rechtvaardiger Sint Maarten.

Dank u voor het woord.

Bron: Openbaar Ministerie