Opinie Brede Kristensen | De politisering van de democratie
Met de democratie is het deze jaren een beetje droevig gesteld. In Brazilië rollen de politici vechtend over straat. Met verbazing kijken de Brazilianen naar al die onthullingen over corrupte politici. Het is net een spaghettibord. Je trekt aan een sliert en overal zie je iets bewegen.
In Engeland wist een goedgebekte labiele politicus de helft van de Engelsen zover te krijgen om voor ‘Brexit’ te stemmen zonder zich van de gevolgen bewust te zijn. In de VS worden de burgers geacht een presidentskandidaat serieus te nemen die er vrolijk op los scheldt en zichzelf continu tegenspreekt, terwijl de andere kandidaat niet in staat is enige verantwoording af te leggen voor de dubieuze praktijken waarin ze betrokken is.
Op een van de Caribische eilanden doet een tot gevangenisstraf veroordeelde politicus mee aan de verkiezingen alsof dat de gewoonste zaak van de wereld is. Ook hier weer hetzelfde liedje: de aanhangers applaudisseren en houden hun ogen stijf dicht. Overigens hoeft een veroordeling niet te betekenen dat er iets niet in orde is met die politicus. Het tegendeel kan het geval zijn. Havel en Mandela werden veroordeeld omdat ze het opnamen voor burgers die werden buitengesloten! Omdat ze de democratie wilden herstellen.
Wat is er aan de hand met onze democratie? Was democratie niet bedoeld om mensen te verlossen van buitensluitende en niet-luisterende krijgsheren, koningen, dictators, oligarchen en zelfbenoemde leiders? Betekent democratie niet dat burgers het bestuur zelf in handen nemen. Zij het indirect. Dat betekent dat voor bestuurders, in dienst van de burger, luisteren belangrijker is dan praten.
Oud-premier van Nederland, Piet de Jong, werd eens gevraagd naar het geheim van zijn succesvolle regeerperiode: “Altijd luisteren… dat leerde ik als onderzeebootcommandant. Als je niet luistert krijg je trammelant. Uiteindelijk moet je het samen doen. Dat wordt tegenwoordig nog wel eens vergeten…“ Het lijkt erop dat democratie een ziekte onder de leden heeft. Welke? Er wordt van alles geopperd: Populisme. Gebrek aan onderwijs. Onzekere tijden waardoor behoefte aan een sterke leider ontstaat. Anderen wijzen op de verstrengeling tussen politiek en propaganda.
Gezien de krankzinnige bedragen om campagne te voeren, lijkt het daar wel op. Hoe meer geld hoe groter de winstkans. Dat alles past niet bij democratie. Toch denk ik dat er nog iets anders aan de hand is. Iets belangrijks. Van oorsprong betekent democratie simpelweg dat mensen samen overleggen hoe publieke kwesties aan te pakken. Samen ‘beleid’ maken voor het eigen bestuur.
In kleine Zwitserse bergdorpjes gaat dat nog altijd zo. Directe democratie. Dat werkt natuurlijk niet in landen met miljoenen inwoners. Dus zien we een ingewikkeld politiek systeem ontstaan, met politieke partijen, parlementen, verkiezingen en nog veel meer. Uiteraard is het de bedoeling dat de politiek in dienst van democratie staat. Wat zien we? Een omdraaiing: democratie in dienst van de politiek! Dus een ‘politisering van de democratie’. Ik bedoel dit. Politici zoeken aanhangers (hoe meer aanhangers hoe machtiger). Zoeken steun en instemming voor hun plannen. Zoeken een mandaat om te regeren. Hoe sterker hun partij uit de bus komt, hoe sterker de positie van de partij. Om verkiezingen te winnen moeten mensen gemobiliseerd worden om pal achter hun ‘leider’ te staan. Eendracht maakt macht. Kritiek zaait twijfel en tast eenheid aan. Meelopers zijn nodig, zoals in het verhaal over de rattenvanger van Hamelen. Betoverd door zijn muziek lopen de kinderen hem achterna. Ze beseffen niet dat zij bespeeld worden.
Hoe vaak gebeurt dit niet? In naam van democratie wordt politiek een machtsspel dat met hulp van ja-knikkende burgers gespeeld wordt. Politisering van democratie betekent dat de stem van de burger gebruikt wordt om de belangen van politici en partijen te dienen. De facto wordt die stem daardoor tot zwijgen gebracht. Het is deze omdraaiing die de democratie verziekt. De afloop kan dodelijk zijn, zoals we zien in Venezuela.
Hoogtijd dat we deze omdraaiing ongedaan maken, dat we politici die ons willen bespelen, hun plaats wijzen. Dat we duidelijk te kennen geven dat hun doorzichtige propaganda een belediging voor het kritische verstand en de mondige burger is. Ik pleit dus voor een democratisering van de politiek. En voor steun aan al die politici die kunnen luisteren en overleggen.
Brede Kristensen