Door Arjen van Rijn

Afgelopen dinsdag meldde het Antilliaans Dagblad dat de gouverneur van Aruba de door de Staten goedgekeurde landsbegroting 2014 nog altijd niet had getekend. Het woord ‘weigeren’ werd niet gebruikt, maar uit de context werd wel duidelijk dat achter het niet-tekenen een wens vanuit Den Haag schuilging. Gisteren meldde deze krant in vervolg daarop dat er met Nederland overeenstemming over de begroting is bereikt en er ‘op vrijwillige basis en wel binnen de kaders van het Statuut een onafhankelijk onderzoek (komt) naar mogelijke risico’s in de ramingen van de begroting 2014 en naar de meerjarige ontwikkeling van de overheidsfinanciën in het licht van internationaal gehanteerde criteria van houdbare overheidsfinanciën en terugbetalingscapaciteit’.
Dat Nederland en Aruba vrijwillige afspraken kunnen maken over het monitoren van de Arubaanse overheidsfinanciën is juist en het is fijn dat dat gebeurt. Dat de gouverneur via zijn tekeningsbevoegdheid ten aanzien van landsverordeningen hiervoor het breekijzer heeft gevormd, begrijp ik een stuk minder. Zijn weigering om te tekenen is weer zo’n typisch voorbeeld van de tweepettenproblematiek waarmee het gouverneursambt omgeven is.
De gouverneur is in de eerste plaats en vooral plaatsvervanger van de koning en aldus constitutioneel hoofd van de landsregering. In die hoedanigheid heeft hij het recht om te worden geraadpleegd, te adviseren en te waarschuwen, maar meer ook niet; uiteindelijk zijn de opvattingen van de ministers leidend. Zíj leggen rechtstreeks verantwoording af aan het democratisch gekozen parlement, de gouverneur niet. In staatsrechtelijke termen heet dit dat de gouverneur niet zelfstandig bevoegd is. Botter gezegd: de gouverneur moet altijd tekenen bij het kruisje, of hij dat nu leuk vindt of niet.

Deze constellatie tussen regeringshoofd en ministers staat vast sinds de roemruchte affaire Van der Meer in de jaren 50. Gouverneur Struycken weigerde destijds de benoeming van Van der Meer tot minister van Justitie te tekenen, omdat Van der Meer daarnaast gewoon advocaat zou blijven. Dat zinde de gouverneur niet, maar nadat hij hierover in Den Haag op het matje was geroepen voor een lesje staatsrecht tekende hij alsnog.
De gouverneur is echter niet alleen regeringshoofd, maar ook vertegenwoordiger van de koninkrijksregering. Dat is zijn andere pet. En in die hoedanigheid hoeft hij niet automatisch bij het kruisje te tekenen, maar moet hij juist nagaan of een maatregel niet strijd oplevert met het belang of het recht van het Koninkrijk als geheel. Dat is echter geen blanco volmacht om zich overal mee te bemoeien. Het rijtje onderwerpen die het Koninkrijk aangaan is beperkt van aard. Grofweg: buitenlandse betrekkingen, defensie, het Nederlanderschap, alsmede de waarborging van behoorlijk bestuur, rechtszekerheid en mensenrechten. Ook over de rol van de gouverneur daarin hebben we een affaire gehad. Die ging over intrekking van de verblijfsvergunning van de hoofdredacteur van de Beurs- en nieuwsberichten De Wit, waarvoor de gouverneur (dit keer Speekenbrink) wederom naar Den Haag moest en hem verteld werd dat hij zijn koninkrijksbevoegheden zeer terughoudend moest hanteren, omdat zijn onzelfstandige positie als hoofd van de landsregering anders in gevaar zou kunnen komen.
Het lijkt er op dat die terughoudendheid de laatste jaren aan het afnemen is. Nu is blijkbaar de zorg om de Arubaanse overheidsfinanciën onder het koninkrijksbelang geschoven. De waarborging van behoorlijk bestuur en rechtszekerheid zijn nu eenmaal rekbare begrippen, dus een redenering in die richting is op zichzelf altijd wel op te tuigen. Zuiver vind ik het niet. De overheidsfinanciën raken de kern van de autonomie van de Caribische landen van het Koninkrijk. Als het Koninkrijk daar een rol ziet weggelegd, dan alleen op vrijwillige basis. Niet voor niets is de Rijkswet financieel toezicht, die voor Curaçao en Sint Maarten geldt en de basis vormt voor de bemoeienis van het Koninkrijk met de landsfinanciën daar, een consensus-rijkswet: het beste bewijs dat het Koninkrijk hier zonder toestemming van het betrokken land geen rol te vervullen heeft. Dit is de Koninklijke weg. Vrijwilligheid afdwingen via een niet-tekenende gouverneur hoort niet. De positie van de gouverneur raakt daardoor in opspraak en wordt ondermijnd. Burgers zullen zich gaan afvragen voor wie hij er nu eigenlijk zit. Is hij de boven de partijen staande plaatsvervanger van de koning of eigenlijk vooral de pottenkijker van Den Haag, die door zijn positie als hoofd van de landsregering sowieso alles weet? Als de laatste indruk gaat overheersen is dat catastrofaal. Dat hebben onze leiders in de jaren 50 goed gezien. Zij hebben de gouverneur toen terecht tegen zichzelf in bescherming genomen. Laat dat het beste zo blijven.

Arjen van Rijn is hoogleraar Staatsrecht en staatkundige vernieuwing aan de University of Curaçao.

Bron: Antilliansdagblad