In februari luidde de politiebond NPB de noodklok. Nederland zou afglijden naar een „narcostaat”. Door gebrek aan middelen zou de georganiseerde misdaad straffeloos zijn gang kunnen gaan en infiltreren in de legale bovenwereld. Minister Ferdinand Grapperhaus (Justitie en Veiligheid, CDA) vond het allemaal overdreven.

Wie heeft er gelijk? Bij narcostaat denken velen aan compleet ineengestorte, failed states waar warlords met kalasjnikovs de dienst uitmaken. Colombia in de hoogtijdagen van het Medellínkartel. Afghanistan na de terugtrekking van de Sovjets en het ontwrichte Guinee-Bissau zijn ideaaltypes van disfunctionele narcostaten. Mexico is een ander type narcostaat, waar de criminele en politieke klasse naadloos met elkaar verweven zijn. Maar het is zeker geen failed state. Onderwijs, zorg en infrastructuur functioneren goed. In de meeste streken merk je niets van het drugsgeweld. Dat is nu geconcentreerd in de staten Veracruz, Guerrero en Tamaulipas, criminele enclaves waar de kartels met veel geweld de scepter zwaaien, waarachtige narcostaatjes. Vorig jaar vielen er 28.000 drugsgerelateerde doden, het hoogste cijfer ooit.

Maar opzichtig geweld, dood en terreur op elke straathoek zijn niet de essentie van een narcostaat. Drugsorganisaties zijn pragmatische, zakelijke ondernemingen. Geweld trekt de aandacht van de autoriteiten en wordt daarom slechts selectief gebruikt. Meestal volstaat de dreiging. Wat een land echt tot narcostaat maakt is corruptie, infiltratie van de gevestigde orde, straffeloosheid. En natuurlijk een bloeiende, parallelle drugseconomie. Op die punten scoort Nederland net als Mexico hoog.

De drugseconomie floreert in Nederland. Mexico is vooral productie- en doorvoerland. Tot eind jaren negentig verbood het Juárezkartel zelfs de verkoop van cocaïne op de plaatselijke markt. Nederland is het belangrijkste productieland van Europa en exporteert xtc, mdma en de ‘jihaddrug’ captagon op grote schaal. Het loopt voorop in innovatie. Agrarische veredelingstechnieken resulteerden in nederwiet met een THC-gehalte dat tien keer hoger ligt dan in het hippietijdperk en onderhand een harddrug is.

Als doorvoerland verwerkt Nederland Marokkaanse hasj en Afghaanse heroïne. Naar schatting wordt door de Rotterdamse haven de helft van de voor de Europese markt bestemde cocaïne ingevoerd. Als consumptieland staat Nederland in de Europese top. Nederland scoort hoog op gedogen, en het allerlaagst op straffen. Voor bezit van een kilo heroïne staat in Griekenland twintig jaar, hier een jaartje. In Mexico draait naar schatting twintig procent van de economie op drugs. In Nederland ontbreken exacte cijfers, maar alleen al in Tilburg is de illegale hennepteelt de grootste werkgever en de omzet van 800 miljoen euro op jaarbasis even groot als de gemeentebegroting.

Liquidaties met kalasjnikovs lijken het nieuwe normaal

In Mexico zijn er tientallen drugsmoorden per dag. In Nederland neemt het aantal moorden weliswaar af, maar het percentage drugsgerelateerde liquidaties neemt toe, tientallen per jaar nu. In 2016 werd een slachtoffer gemarteld en onthoofd. Zijn hoofd werd voor een Amsterdamse shishalounge gelegd. Praktijken uit het draaiboek van Mexico’s meest gewelddadige kartel, de Zetas.

Liquidaties met kalasjnikovs lijken het nieuwe normaal. In februari werd een 17-jarige stagiair per ongeluk doodgeschoten door een met AK’s uitgerust commando in een buurthuis in Amsterdam. Een modus operandi die doet denken aan Juárez, waar op het hoogtepunt van de drugsoorlog (2008-2010) ook executies werden uitgevoerd in buurthuizen en afkickcentra. Deze week werden in Rotterdam tieners aangehouden op verdenking van betrokkenheid bij een dubbele liquidatie. Het wordt onderhand het nieuwe normaal in Amsterdam en Rotterdam, ‘part and parcel of living in a big city’. Prijzen voor een huurmoord zijn gezakt. Volgens de politiebond van 50.000 euro naar 5.000 euro, soms nog lager.

In Mexico worden gemiddeld acht journalisten per jaar vermoord. In Nederland is het nog rustig. Maar het is een teken aan de wand dat misdaadjournalist Paul Vugts, die het boek Afrekeningen over de mocromaffia schreef, moest onderduiken. Ook officier van justitie Greetje Bos kreeg bedreigingen vanuit de Brabantse onderwereld en moest onderduiken.

Qua corruptie en intimidatie begint Nederland ook op Mexico te lijken. Bestuurders waarschuwen dat criminelen in Brabant proberen gemeenteraden te infiltreren. Burgemeesters worden geïntimideerd. In Mexico wordt 40 procent van de gemeentebesturen bedreigd en zijn liquidaties van burgemeesters en politiechefs schering en inslag. Zowel in Mexico als in Nederland is de aangiftebereidheid laag. Volgens de politiebond wordt nog maar 20 procent van de delicten aangeven, een cijfer dat een ander licht doet schijnen op een CBS-rapport dat beweert dat de misdaad zakt en dat door de regering Rutte jubelend werd onthaald.

Ook de Nederlandse weekendsnuivers subsidiëren een crimineel, terroristisch complex

In Mexico wordt naar schatting 98,5 procent van de drugsgerelateerde moorden nooit opgelost. Volgens Greetje Bos resulteerden vierhonderd aanhoudingen in Brabantse drugsmilieus uiteindelijk door vertraagde en gesaboteerde rechtsgang in zes veroordelingen, toevallig exact hetzelfde percentage van 98,5 procent. De politiebond verdrinkt in tijdrovende bureaucratie en kan maar één op de negen gevallen van georganiseerde misdaad aanpakken.

Hoeveel criminelen in de politie, justitie en douane zijn geïnfiltreerd, is niet duidelijk. Zo nu en dan wordt er een ‘mol’ ontmaskerd. In Juárez stond in de hoogtijdagen van het geweld een kwart van de politierekruten op de loonlijst van het plaatselijke kartel.

Een criminele onderwereld kan alleen maar bestaan door collaboratie van de bovenwereld. En dat is niet alleen de bankensector zoals onze Rabobank die beschuldigd is van witwaspraktijken in de Mexicaanse grensstreek, maar ook cocaïneconsumenten die met schijnbaar onschuldig weekendgesnuif een crimineel-terroristisch complex in Latijns-Amerika subsidiëren.

De straffeloosheid, het afkalvend vertrouwen in justitie en politie, het afbrokkelen van het geweldsmonopolie en de groei van een enorme parallelle economie leiden tot een gevaarlijke ondermijning van de democratische rechtsstaat. Nederland is nu nog een functionele narcostaat. Maar dat kan veranderen in een gewelddadige nachtmerrie als we niet ingrijpen.

Teun Voeten is oorlogsfotograaf en cultureel antropoloog. Hij promoveert aan de Universiteit Leiden op drugsgeweld in Mexico. Eerder maakte hij het fotoboek Narco Estado. Drug Violence in Mexico.

Bron: NRC Handelsblad