Bert Lanting | Volkskrant
Is WikiLeaks-oprichter Julian Assange een martelaar voor de persvrijheid of, zoals de Amerikaanse justitie betoogt, een inbreker die heeft geprobeerd de computers van de Amerikaanse overheid te hacken? Om die vraag zal het de komende weken of maanden draaien, nu de Verenigde Staten de Britse autoriteiten om uitlevering van de Australiër hebben gevraagd.
Hacker en inbreker
Julian Assange is geen held van het vrije woord, maar een hacker die heeft geprobeerd te helpen bij een inbraak in de computers van de Amerikaanse overheid. Dat is de strekking van de verzegelde aanklacht tegen Assange die sinds vorig jaar in de Verenigde Staten klaarlag.
Uit de manier waarop de aanklacht is geformuleerd blijkt wel dat de Amerikaanse justitie voorzag dat het vervolgen van de WikiLeaks-oprichter problemen zou opleveren met het Eerste Amendement, waarin de vrijheid van meningsuiting is vastgelegd. In 1971 gaf het Amerikaanse Hooggerechtshof The New York Times en The Washington Post op basis van de persvrijheid het groene licht om de Pentagon Papers te publiceren, de vernietigende documenten over de Vietnam-oorlog die Daniel Ellsberg achterover had gedrukt.
In 2001 kwam daar de uitspraak van het Hof in de zaak Bartnicki vs. Vopper bij. Daarin bepaalde het Hof dat het publiceren van informatie die een ander langs illegale weg heeft verkregen niet strafbaar is. Voorwaarde is wel dat de ontvanger zelf geen wetten heeft overtreden om daar de hand op te leggen. Dan komen de zaken heel anders te liggen. Ook verdedigers van de persvrijheid erkennen dat daaronder geen recht valt om bij anderen in te breken.
Dat is nu precies waarop de Amerikaanse justitie Assange wil pakken. Volgens de aanklacht heeft hij soldaat Bradley Manning (die tegenwoordig Chelsea heet) geholpen bij een poging een wachtwoord van het ministerie van Defensie te kraken om toegang te krijgen tot nog meer geheime informatie in de computers van de overheid. Die poging mislukte, maar alleen de inbraakpoging is volgens het ministerie van Justitie al genoeg voor een celstraf van vijf jaar.
Het is nog volstrekt onzeker of Assange zal worden uitgeleverd aan de Verenigde Staten. Eerder dit jaar blokkeerde het Britse Hooggerechtshof de uitlevering van een 33-jarige Brit, Lauri Love, die was opgepakt wegens het stelen van enorme hoeveelheden geheime gegevens van het Pentagon, de FBI, de Nasa en tal van andere instanties. Maar bij die uitspraak lieten de rechters meewegen dat hij aan een vorm van autisme leed. Love hing in de VS een celstraf van 99 jaar boven het hoofd.
Volgens de Amerikanen is Assange een gewone crimineel en inbreker, maar het is niet zeker dat de Britse rechter daarmee instemt. Het uitleveringsverdrag tussen de twee landen maakt een uitzondering voor politieke vergrijpen, waaronder ook spionage valt. Deskundigen voorspellen dat de advocaten van Assange zich daarop zullen beroepen. Als argument kunnen ze de uitlatingen van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo aanvoeren: hij noemde WikiLeaks een ‘vijandige spionagedienst’ die door Rusland wordt gesteund. Daarbij komt dat de spionagewet ook tegen Manning (die 35 jaar kreeg, maar na zeven jaar op vrije voeten kwam) werd gebruikt.
De advocaten van Assange zullen naar verwachting ook betogen dat het gevaar bestaat dat Assange als inbreker wordt uitgeleverd, maar dat hij eenmaal in de VS een nieuwe aanklacht aan zijn broek krijgt, bijvoorbeeld wegens zijn gestook bij de Amerikaanse verkiezingen. Zelfs als die mogelijkheid uitdrukkelijk door de Amerikanen wordt uitgesloten, zullen zijn advocaten zich erop beroepen dat hem in de VS geen eerlijk proces wacht gezien de politieke emoties rond zijn figuur. Verscheidene vooraanstaande Democraten hebben al laten weten dat zij bloed willen zien, omdat hij Hillary Clinton in hun ogen de verkiezingszege heeft ontnomen.
Voorvechter van de persvrijheid
De Amerikaanse justitie wil Assange niet in handen krijgen als inbreker, maar louter en alleen omdat hij van de persvrijheid gebruik heeft gemaakt om misstanden aan het licht te brengen, betogen organisaties zoals de Amerikaanse burgerrechtenwaakhond ACLU.
De aanklacht tegen Assange is volgens de ACLU dan ook een regelrechte aanval op de persvrijheid. De organisatie maakt zich vooral zorgen over passages in de Amerikaanse aanklacht dat Assange met Manning heeft ‘samengezworen’ om te verhullen dat die de bron was van de honderdduizenden geheime documenten die WikiLeaks in 2010 en 2011 publiceerde. Bronbescherming is niet meer dan normaal in de onderzoeksjournalistiek. Zonder de garantie dat hun identiteit geheim blijft, zullen maar weinig klokkenluiders het aandurven de pers te benaderen als ze misstanden constateren.
Het is in de onderzoeksjournalistiek ook heel gewoon dat Assange Manning heeft aangemoedigd hem vertrouwelijke documenten toe te spelen, zoals hem in de Amerikaanse aanklacht wordt verweten. De ACLU waarschuwt dat de vervolging van de Australiër voor het aan de kaak stellen van misstanden bij de Amerikaanse overheid een gevaarlijk precedent schept voor Amerikaanse journalisten die buitenlandse geheimhoudingswetten overtreden om corruptie of andere misstanden boven water te halen.
Dat Assange misstanden aan het licht heeft gebracht, valt moeilijk te betwisten. WikiLeaks publiceerde onder meer schokkende videobeelden van een helikopteraanval waarbij een aantal Iraakse burgers en twee Reuters-journalisten werden neergemaaid. Ook bleek het Pentagon cijfers over het aantal burgerdoden bij Amerikaanse militaire operaties in Afghanistan en Irak achter te houden. Vanuit Republikeinse hoek klonk meteen de roep om Assange als een ‘vijandige strijder’ te behandelen.
Maar Assange ondermijnde zelf zijn imago als voorvechter van het vrije woord door zijn manier van opereren. In plaats van de documenten te selecteren op echte misstanden, gooide WikiLeaks de hele berg diplomatieke ambtsberichten, rijp en groen door elkaar, op straat. Er zaten ook tal van ondiplomatieke observaties bij die misschien wel pijnlijk waren, maar waar verder niets mis mee was. WikiLeaks nam ook niet de moeite te controleren of door het vrijgeven van de documenten misschien levens in gevaar werden gebracht.
Assange bracht de reputatie van WikiLeaks nog verdere schade toe doordat hij de site tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 gebruikte als een wapen om Clintons campagne te ondermijnen. WikiLeaks liet zich gebruiken als doorgeefluik voor de e-mails die hackers van de Russische geheime diensten bij de Democraten hadden gestolen. Enkele uren nadat de Republikeinse kandidaat Donald Trump in problemen was gekomen door een opname met schunnige uitlatingen, sloeg WikiLeaks terug met een stroom van vertrouwelijke mails van Clintons campagneleider John Podesta. Daarmee deed Assange afbreuk aan de verheven claim dat WikiLeaks het algemeen belang dient.
Bron: Volkskrant