Door Ton de Jong

Toen de Curaçaose overheid in 1985 de raffinaderij en alle andere Shell-bezittingen overnam, werd het concern gevrijwaard voor milieuclaims. In de daaropvolgende decennia dook de gedachte aan zo’n claim niettemin met grote regelmaat op. Naar nu blijkt, vond het Nederlands-Caribische advocatenkantoor Van Eps Kunneman Van Doorne – dat is geassocieerd met het grote Nederlandse advocatenkantoor Van Doorne – althans in 2010 nog dat zo’n claim niet kansloos was.

Mede vanwege aanhoudende klachten over de milieuschade die Shell op Curaçao achterliet, heeft ook het Nederlandse parlement zich verschillende keren met dit onderwerp bemoeid. In 2003 vroeg de SP aan toenmalig minister Thom de Graaff van Koninkrijkszaken om in actie te komen. Die antwoordde dat Nederland geen enkele bevoegdheid had op dit terrein en verwees naar de andere kant van de oceaan.

Curaçao luisterde goed naar De Graaff. Uit vertrouwelijke stukken (check DJ) blijkt dat het bestuurscollege op 30 september 2005 Royal Dutch Shell per brief aansprakelijk gesteld “voor de door deze verrichte handelingen of het nalaten hiervan, die geleid hebben tot verontreiniging van het bedrijf”. Tegelijk werd de verjaring van mogelijke onrechtmatige daden van Shell opgeschort. De reactie van Shell is niet bekend, maar was in elk geval negatief want er kwam geen schot in de zaak.

In december 2009 vroeg de meerderheid van de Tweede Kamer opnieuw om een onderzoek en intussen wilde ook Curaçao hom of kuit. Het overheidsbedrijf Refineria di Kòrsou (RdK), dat alle aandelen in de raffinaderij in bezit heeft, maakte 250.000 NAf (125.000 euro) vrij voor een onderzoek waarvoor onder andere hoogleraar Frank Kunneman en zijn kantoor Van Eps Kunneman Van Doorne werden ingeschakeld.

Op 7 juli 2010 presenteerden Kunneman en RdK de resultaten aan het bestuurscollege van Curaçao. In die presentatie, die in bezit is van De Onderzoeksredactie, signaleerde de hoogleraar nogal wat hindernissen voor een juridische procedure maar zag hij ook een paar breekijzers. De kern zit in het vermoeden dat Shell de economische waarde van de raffinaderij in 1985 niet correct heeft weergegeven.

De waarde bedroeg niet NAf 1 (de verkoopprijs), maar minus NAf 100 miljoen tot misschien wel NAf 1,5 miljard negatief. Kunneman schrijft in de presentatie: “Shell beschikte in 1985 mogelijk over informatie die voor het Eilandgebied cruciaal was, maar die Shell niet (voldoende) met het de onderhandelaars heeft gedeeld. Anno 2010 wordt van internationale bedrijven een grotere ‘corporate responsibility’ verwacht dan anno 1985, ook ten aanzien van handelingen uit het verleden.”

Kunneman adviseerde Curaçao om de zaak met ‘two magic tricks’ open te breken: te weten een combinatie van een voorlopig getuigenverhoor met zorgvuldig gedoseerde publiciteit. “Een voorlopig getuigenverhoor geeft de mogelijkheid om relatief goedkoop heel veel feiten (onder ede) boven water te krijgen. Het geeft de mogelijkheid om op subtiele wijze voor Shell onplezierige publiciteit te genereren”, aldus het rapport.

Op grond van het advies vroeg RdK het eilandsbestuur goedkeuring voor een drie-stappenplan: verder feitenonderzoek, een voorlopig getuigenverhoor en pas daarna een beslissing over procederen. Echter, enkele maanden later vielen de Antillen uiteen.

Curaçao werd een zelfstandig land binnen het Koninkrijk, het eilandsbestuur maakte plaats voor een landsbestuur met de regering-Schotte. Sinds die tijd is niets meer vernomen van juridische acties tegen Shell, ook niet nadat in maart 2013 het tv-programma Zembla de kwestie opnieuw oprakelde. Shell verwees toen en verwijst desgevraagd ook nu voor de zoveelste keer naar de dichtgetimmerde overeenkomst van 1985.

Prof. Frank Kunneman mailde op 4 februari 2014 naar één van de deskundigen die hij voor nader onderzoek in Nederland wilde inschakelen: “De regering-Schotte heeft tot onze spijt de zaak volledig gestopt om redenen die mij nooit duidelijk zijn geworden.

Echter de tijd tikt door en daarmee is er een belangrijk afnemende kans om met succes nog iets te doen.” Tegenover ons weigert Kunneman op de kwestie in te gaan. Ook de regering van Curaçao en Refineria di Kòrsou geven geen reactie op onze vragen.

RdK heeft de raffinaderij na de aankoop omgedoopt tot Isla en verhuurd aan de Venezolaanse staatsoliemaatschappij PDVSA. In 2012 boog de regering van Curaçao zich over de vraag of zij de Isla-raffinaderij na afloop van het huurcontract in 2019 zou sluiten, verplaatsen of vernieuwen. Het werd het laatste.

De noodzakelijke investeringen van drie miljard dollar vergen participatie van een derde partij, bijvoorbeeld uit China. De verdeling van de aandelen wordt dan bij voorkeur 49 procent PdVSA, 50 procent voor de nieuwe partij en 1 procent voor Curaçao, dat daarmee een ‘golden vote’ zou krijgen.

Een jaar geleden zijn de onderhandelingen tussen Curaçao en PVSA over voortzetting van het huurcontract begonnen. De Venezolanen hebben geen haast. Isla-watchers op het eiland vrezen dat zij de rit tot 2019 willen uitzingen en Curaçao dan voor het blok willen zetten. PdVSA blijft immers de meest voor de hand liggende exploitant.

De raffinaderij is voor de Venezolanen prettig dicht bij huis en het is een bijkomend voordeel dat Curaçao onder Nederlandse vlag politiek stabiel is. De raffinaderij op Curaçao heeft in de twintigste eeuw alle regimes en omwentelingen in Venezuela overleefd. Het nut van een rustige plek voor de kust bleek voor het laatst toen Venezuela in 2002 een periode van onrust doormaakte en door een grote staking plat werd gelegd. Isla draaide gewoon door.

Bekijk hier de presentatie van Van Eps Kunneman Van Doorne.

Presentatie Shell BC RdK Curacao VanEpsKunnemanVandoorne

Bekijk hier de brief over de milieueffecten door Shell van het Bestuurscollege van het Eilandgebied Curaçao.

Brief BC Curacao Milieueffecten SHELL Raffinaderij 2008

Bron: Onderzoeksredactie.nl