Column Renée van Aller & John de Vries

Minister Yrausquin van Financiën zei in januari 2014, dat hij het ambtelijk ziekteverzuim ingrijpend wilde beperken. Het kost de overheid ook handenvol geld. De vraag is wel hoe hij dat zou willen doen en of het haalbaar is. Al jaren is het ambtelijk ziekteverzuim veel hoger dan in de private sector. Veel ambtenaren menen dat zij bepaalde rechten hebben verworven, omdat de diverse regering ongepast gedrag lieten passeren. Met name lager betaalde ambtenaren hebben vaak een tweede baan, omdat één salaris onvoldoende is om van te leven.

Onderzoek naar ambtelijk ziekteverzuim

Aan de universiteit van Aruba werd door juridische doctoraalstudenten in 1994 onderzoek gedaan naar ambtelijk ziekteverzuim. Jongere ambtenaren verzuimden vaker dan oudere ambtenaren, maar het verzuimpercentage is lager. De ziektemeldingsfrequentie loopt af van 5,54% tot 1,64% naarmate de leeftijd stijgt. De verzuimduur stijgt echter van 3,21% naar 7,94% (Trabao y Salud’, 1994, p. 10). Ongevallen die tot ziekteverzuim leiden namen toe. Ongevallen deden zich het meest voor in de hierna gemelde volgorde. Ongevallen in huis; bedrijfsongevallen; sportongevallen; verkeersongevallen; bedrijfsverkeersongevallen en een restgroep.

De aandoeningen die hoofdzakelijk verantwoordelijk zijn voor het ziekteverzuim zijn in volgorde van zwaarte: griep, maag/darmklacht, hoofdpijn, rugklachten, ‘onbekend’, bewegingsapparaat, stress, trauma en de categorie restgroep. De diagnosegroepen griep en maag/darmklachten zijn de boosdoeners voor het kortdurend ziekteverzuim. Stress veroorzaakte 3,6% ziekteverzuim en vond hoofdzakelijk zijn oorzaak in de werksfeer. In het onderzoek van 1994 bleek dat vooral onder vrouwen, handarbeiders en jonge mannen het ziekteverzuim hoog was. Dat veranderde niet wezenlijk in de jaren daarna.

Vóór de invoering van de BGD in 1982 werd een ziekteverzuimpercentage van 12% geconstateerd. Vooral kortdurend verzuim onder ambtenaren is en blijft verontrustend. Vaak gebeurt dit op grond van onderlinge afspraken tussen ambtenaren, omdat een tweede functie wordt uitgeoefend (meestal zonder toestemming) of omdat teveel wordt gefeest. Een van de belangrijkste aanbevelingen was toen al directe controle thuis bij ziekte, evenals medische controle op de dag van de ziekte zelf door de BGD/SVB. Dat gebeurt tot dusverre niet.

Onderzoek IASA 2009

In 2009 werd onderzoek naar ziekteverzuim gedaan onder ambtenaren vallend onder het Instituto di Alarma y Seguridad Aruba (IASA). Onder het IASA vielen toen: de staf afdeling; de afdeling Immigratie en de afdeling Guarda Nos Costa (GNC). Twee van deze afdelingen draaiden drie verschillende ploegdiensten. Bij het IASA lag het ziekteverzuim in de onderzochte periode tussen 2007-2009 boven de 10%. Het jaarlijks door de BGD uitgebrachte jaarverslag ‘Trabao y Salud’ gaf aan hoe de ontplooide activiteiten van de BGD en de resultaten daarvan waren. De BGD richtte zich op beheersing en begeleiding van ziekteverzuim en verbetering van arbeidsomstandigheden en deed daarover suggesties aan de overheid als werkgever. Het ziekteverzuim onder ambtenaren aangemeld bij de BGD was met 5,2% in 1994 redelijk te noemen. Maar of dat een getrouwe weergave van de feiten was, is de vraag. Veel verzuim werd niet gemeld aan de BGD. Sinds december 2007 is de BGD geïntegreerd in de SVB.

In principe is er tussen 1994 en 2009 niet veel veranderd in het ziekteverzuim bij de overheid. Gezamenlijk zijn de ultra korte en korte AO-perioden verantwoordelijk voor driekwart van de meldingen en ongeveer 20% van het verzuimvolume. Het langdurig verzuim (minder dan 3% van de gevallen) is verantwoordelijk voor bijna de helft van het verzuimpercentage. In 2011 was het verzuimpercentage in de private sector 2,7%. Op elke 100 werkdagen was een werknemer gemiddeld 2,7 dagen ziek, zei SVB-directeur Jacobs in de Amigoe van 28 januari 2014. In de publieke sector ligt dit percentage op 8,7% en dan wordt waarschijnlijk lang niet alle ziekteverzuim gemeld. Ook zijn niet alle gebouwen waarin de ambtenaren hun werk moeten doen van een acceptabel niveau. In het voormalig gebouw van bijvoorbeeld de DOOV was het ongezond vertoeven, gezien de luchtkwaliteit, de regenachtigheid binnen en de drukte van mieren, schimmels en kakkerlakken. Zo zijn er meer van deze kantoren.

Het Nederlandse bedrijf MediSoft verzorgt voor de Sociale Verzekeringsbank van Aruba de software van de uitvoering van onder meer de ziekte- en ongevallenwetgeving. Elk jaar ontvangen ongeveer 11.000 werknemers een uitkering in verband met een bevalling, ziekte of ongeval. Bovendien is de Arubaanse SVB het uitvoerend orgaan voor verzuimpreventie en -begeleiding. De SVB wordt betrokken bij de uitvoering van het verzuim- en preventiebeleid bij werkgevers en is actief betrokken bij het ontwikkelen van het ARBO-beleid volgens het Nederlandse model. Hierbij moet wel worden vermeld dat Aruba nog steeds geen wetgeving heeft die veilige arbeidsomstandigheden regelt. De Veiligheidsverordening (AB 1990 no. GT 31) en de bijbehorende uitvoeringswetgeving uit 1938 zijn dringend aan vernieuwing toe.

De Amerikaanse oplossing in Bonaire

Ronnie Rens Sr. beschreef in zijn column van 7 juli 1995 in de Amigoe de Amerikaanse oplossing. De Amerikaanse regering heeft sinds jaar en dag strikte regels vastgesteld om laat komen, het afhandelen van privézaken tijdens kantooruren en ziekteverzuim onder ambtenaren effectief te voorkomen. Vanaf indiensttreding ‘verdient’ de ambtenaar namelijk zowel vakantie – als ziekte-uren. Voor elke periode van twee weken (de gebruikelijke betaalperiode) krijgt de ambtenaar een tegoed van twee uren ziekte en vier uren verlof. Op elke tweewekelijkse loonslip staat ook precies aangegeven hoeveel ziekte-uren en hoeveel vakantie de betrokken ambtenaar te goed heeft. Is een ambtenaar langer ziek dan het aantal verdiende ziekte-uren, dan wordt zijn loon niet meer uitbetaald. Vakantie wordt bij de Amerikanen niet in dagen, maar in uren berekend. Een ambtenaar, die naar de tandarts wil of zijn vrouw naar de dokter moet brengen, krijgt daar zeker toestemming voor, maar het aantal uren dat hij wegblijft, wordt van zijn vakantie-uren afgetrokken.

In de Antillen en Aruba is het andere uiterste te constateren, volgens Rens. “De ambtenaren hebben een vrijbrief om te doen en te laten wat ze willen. Het verzuim is enorm, het laat komen epidemisch en het tijdens kantooruren verrichten van privézaken is de gewoonste zaak van de wereld geworden.” Hij is voor invoering van de Amerikaanse oplossing op de eilanden en dan net name in Bonaire.

Tabel 1: Totaal overzicht 2006 en 2007 (p. 5 ‘Trabou y Salud’, BGD 2007)

Haken en ogen en strategisch samenwerken

Ook de directeur van de SVB merkte recent nog op dat een integrale aanpak nodig is om het ziekteverzuim binnen de overheid te beperken. Registratie van aanwezigheid en productie lijkt noodzakelijk, evenals begeleiding van ziekteverzuim en verbetering van arbeidsomstandigheden waar nodig. De laagste salarissen moeten worden aangepast aan het vereiste minimum en nevenwerkzaamheden moeten vooraf worden goedgekeurd door de betreffende minister volgens voor iedereen duidelijke richtlijnen. Nevenwerkzaamheden mogen niet ten koste gaan van de oorspronkelijke functie en dit moet blijvend worden gecontroleerd. Ook ziekteverzuim moet op de dag zelf worden gecontroleerd zowel door de arts als door de controleambtenaar.
Ongeoorloofd verzuim moet worden verrekend met het salaris.

© Renée van Aller & John de Vries