Valentijn Koningsberger
De oprichter van meubelgigant Ikea, Ingvar Kamprad is op 91-jarige leeftijd overleden. Dat meldt het Zweedse bedrijf via Twitter.
Bij Kamprad stroomde het ondernemersbloed al vroeg door zijn aderen. Op jeugdige leeftijd kocht hij enorme partijen lucifers om ze vervolgens op de fiets bij zijn buren te slijten in kleinere hoeveelheden. Later begon hij ook te handelen in vis, kerstversiering, zaden en nog later in balpennen en potloden. Toen hij op zijn zeventiende voor het afronden van zijn studie een gift van zijn vader kreeg gebruikte de Zweed die om IKEA in 1943 op te richten. Die naam was geen toevalligheid. Ingvar Kamprad was zeer dyslectisch en gebruikte daarom veel ezelsbruggetjes. IKEA is opgebouwd uit zijn eigen initialen, die van Elmtaryd, de naam van de boerderij van zijn ouders, en het Zweedse dorpje Agunnaryd, waar de hoeve lag.
Na verschillende handeltjes stapte Kamprad in 1951 geheel over op de verkoop van interieur. ‘Een paar jaar later kwam hij op het destijds baanbrekende idee om gedemonteerde meubels te verkopen. Dankzij een vriend, die voorstelde om de poten van een tafel van Kamprad af te nemen, toen hij deze niet in de achterbak van zijn auto kreeg. Kostenefficiënt, want IKEA kon daardoor grotere voorraden opslaan, meer meubels vervoeren en goedkoper aanbieden. De rest is spreekwoordelijke geschiedenis, zo weet Sprout.
De Zweedse miljardair stond als tamelijk zonderling bekend. Samen met zijn echtgenote leefde Kamprad een teruggetrokken bestaan in Zwitserland. Hij reed, naar goed Zweeds gebruik, een 15 jaar oude Volvo 240, vloog economy class en moedigde medewerkers aan om vooral de beide zijden van een papiertje te beschrijven.
Band met Nederland
Kamprad onderhield ook een bijzondere band met Nederland. ‘Ik heb alles weggegeven, we hebben niets meer’, meldde de Ikea-oprichter zijn kinderen eind jaren ’70. ‘Ik schrok me dood: wat had papa gedaan’, vertelde zijn toen 12-jarige zoon jaren later in een interview. Kamprad had zijn winkels overgedragen aan een Nederlandse stichting en was daarom inderdaad geen eigenaar meer. Gelukkig was hij wel zo slim eigenaar te blijven van de intellectuele eigendommen, zodoende was hij verzekerd van een lucratieve royaltystroom.
Het is geen toeval dat het Zweedse ondernemers waren die pionierden met complexe constructies. Zweden was in de jaren ’60, ’70 en ‘80 een streng sociaaldemocratisch land, met bijbehorende belastingtarieven en de bijna-onmogelijkheid geld het land uit te krijgen. Zo rekende schrijfster Astrid Lindgren van Pipi Langkous in 1976 voor dat ze meer dan 100% van haar inkomsten moest afstaan aan belasting en sociale premies. Ze had nog het geluk dat ze ouder dan 65 was en geen premies hoefde te betalen, waardoor het percentage dat ze moest afdragen bleef steken op 85%.
Zo moest Kamprad wekenlang onderhandelen met de Zweese centrale bank om 5 miljoen kroon te mogen uitvoeren om een winkel op te starten in Zwitserland. Mocht Kamprad komen te overlijden, dan zouden zijn zonen liefst 65% van de erfenis moeten afstaan aan de fiscus. Abba had naar verluidt al de benen genomen, fiscaal gezien naar Nederland. De Zweedse miljardairsfamilie Rausing, eigenaar van melkpakkenfabrikant Tetra Pak, was inmiddels naar Londen gevlucht. Daar hoeven superrijken niet op te geven hoeveel ze verdienen, de Britse fiscus maakt daar een heel aantrekkelijke schatting van. Maar dat vond Kamprad maar niks, hij wilde zich niet ‘een halve crimineel’ hoeven te voelen door te liegen op zijn belastingaangifte.
Kamprad huurde een team van juristen en fiscalisten in, die in de jaren ’70 de structuur via Nederland uitdokterde. Hierdoor zette Ikea Nederland op de kaart als belastingontwijklocatie. Behalve fiscale optimalisering gaf Kamprad zijn leger advocaten ook een tweede opdracht: de structuur moest zo worden opgezet dat Ikea een onneembare vesting zou worden, die niet verscheurd kan worden door ruziënde zoons of kan worden overgenomen door een ander bedrijf. Ikea zou zichzelf in stand moeten houden, zonder dat er één iemand is met volledige zeggenschap. De Nederlandse stichtingsvorm bleek daar geschikt voor.
De Stichting Ingka Foundation werd eind jaren ’70 opgericht in Leiden, en in de loop van een aantal jaren droeg Kamprad de aandelen van de winkels over aan de Ikea Group, een vennootschap die hangt onder deze stichting. In het begin van de jaren ’80 ging het hoofdkantoor definitief van Älmhut naar Delft. Kamprad emigreerde uit Zweden. Eerst naar Denemarken, vervolgens naar Zwitserland.
‘It’s all for charity,’ zo riep een Amerikaanse klant eens enthousiast op tv toen Ikea opende in de VS. Op papier is dat zo. De Stichting Ingka is inmiddels het grootste goede doel ter wereld, groter dan de Bill and Melinda Gates Foundation. En na decennia lang geld oppotten, doet het tegenwoordig ook daadwerkelijk wat aan goede doelen. Dat heeft lang geduurd omdat Kamprad, aldus biografen, extreem zuinig zou zijn, en zeer wantrouwend ten opzichte van goede doelen. Want Kamprad had de winkels dan wel weggegeven aan stichtingen, hij zorgde ervoor dat hij wel grip hield op die stichtingen. Iets wat zorgde voor permanente discussie tussen Kamprad en journalisten als die van Bloomberg en Billanz, de Zwitserse rijkenlijst, die hem goed achten voor ruim €30 miljard.
Kamprad en familie waren wel eigenaar gebleven van de intellectuele eigendommen, het merk, het logo, het winkelconcept en dergelijke. De structuur van Ikea zit simpel gezegd zo in elkaar dat winkels royalty’s moeten betalen voor het gebruik van de intellectuele eigendommen. Er is maar één filiaal dat niet onder Stichting Ingka valt, dat is die in Delft. Dat is namelijk de moeder-Ikea. Alle winkels moeten royalty’s betalen aan het Delftse bedrijf Inter Ikea Systems, de eigenaar van de moeder-Ikea. Dat bedrijf hangt weer samen met entiteiten in Curaçao, België, Luxemburg en Lichtenstein. In 2012 gaf Kamprad zichzelf een soort superdividend van €9 miljard door de Lichtensteinse entiteit de Ikea-trademarks te laten verkopen aan het bedrijf in Delft.
Tot op hoge leeftijd bezocht Kamprad Nederland om bij te praten over de Nederlandse stichting. Een ingewijde die hem daarbij hielp, vertelt aan Quote over die ontmoetingen: ‘Kamprad was een enorm aimabele man. Hij kwam gewoon, gestoken in een oude regenjas, met de trein. Wanneer hij binnenkwam was hij tegen iedereen, van partner tot receptioniste, allervriendelijkst. En toen een secretaresse eens aanstalten maakte om iedereen koffie te geven, nam Kamprad de kan met een glimlach van haar over om iedereen eigenhandig in te schenken.’
Bron: Quote