Ariane Kleijwegt
Den Haag -De weg lijkt vrij voor het Huis voor Klokkenluiders, waar dinsdag over gestemd wordt in de senaat. Maar juristen twijfelen of het Huis niet averechts zal werken en klokkenluiders in plaats van gehoord monddood maakt.
Er is iets geks aan de hand met het Huis voor Klokkenluiders. Het Huis moet klokkenluiders gaan beschermen en misstanden aan de kaak stellen, maar wie zich er straks zal melden is per definitie geen klokkenluider meer. Hij zal moeten zwijgen. In het belang van het onderzoek. De Raad van State adviseerde de Kamer zelfs expliciet in de nieuwe wet op te nemen dat klokkenluiders met de komst van het Huis “geen grond meer hebben om de media te benaderen”.
Er wordt een “extra drempel” opgeworpen om misstanden in de openbaarheid te brengen, zegt advocaat Anja Hoffmans. Zij trad ondermeer op voor de Rotterdamse klokkenluider die vertrouwelijke documenten naar de pers lekte over illegale en onveilige moskeeinternaten. De zaak uit 2013 is bijzonder omdat het voor het eerst was dat een ontslagen klokkenluider, een gemeenteambtenaar, op last van de rechter weer in dienst werd genomen. Maar of een rechter nog een keer zo zou oordelen nu er een Huis voor Klokkenluiders komt betwijfelt ze. Hoffmans denkt dat klokkenluiders die straks níet naar het Huis gaan minder rechten hebben.
De klokkenluider moet voortaan eerst naar het Huis en afwachten wat er met zijn melding gebeurt. Maar of het Huis een machtig instituut wordt dat afrekent met sjoemelende bestuurders, liegende politici en andere misstanden, is hoogst twijfelachtig. Het jaarlijkse budget van 400.000 euro en het ontbreken van eigen onderzoeksbevoegdheden in de private sector beloven in ieder geval niet veel goeds. “Wij zijn niet blij met deze wet”, zegt Anne Scheltema Beduin van Transparancy International, de organisatie die zich wereldwijd hard maakt voor betere rechtsbescherming van klokkenluiders en het wetgevingstraject in Nederland al jarenlang kritisch volgt.
“Veel fundamentele punten komen nu pas aan de orde,” zegt ze. Zo zijn de beperkte middelen die het Huis straks krijgt Transparancy International een doorn in het oog. “Wat kun je nu helemaal doen met vier ton?”, vraagt Scheltema Beduin zich af. Bovendien heeft het Huis “niet de volledige bevoegdheden om grondig onderzoek te doen, terwijl het wel geanonimiseerde rapporten gaat uitbrengen over misstanden”. “Hoeveel bewijskracht gaat er uit van zo’n rapport?” Toch kan de wet volgens Transparancy inmiddels op een grote meerderheid in de Eerste Kamer rekenen.
Het klokkenluiden wordt daarmee geïnstitutionaliseerd en dat helpt klokkenluiders niet die naar de media stappen, meent ook media-advocaat Jens van den Brink. Hij vindt dat de opstellers van de wet de rol van de media miskennen. “Je ziet in de praktijk toch vaak dat pas als de media er aandacht aan besteden er iets verandert bij een organisatie waar iets mis is. Dat is toch waar het de klokkenluider om te doen is. Die zuiverende werking van het klokkenluiden in het openbaar wordt door dit wetsvoorstel wel bemoeilijkt. Als je zo’n procedure creëert en er een tandeloze tijger van maakt, dan wordt het klokkenluiden alleen maar gedemotiveerd”
Ook Hoffmans is daar bang voor. “Niet alle misstanden kunnen achter gesloten deuren worden opgelost. Soms heb je daar een publiek debat voor nodig.” In het geval van haar cliënt in Rotterdam heeft het in ieder geval zijn effect gehad. Er kwam een nieuwe wet op de jeugdverblijven. Die wet werd onlangs aangenomen. De aanleiding? “Aanhoudende mediaberichten over onveilige situaties in internaten met een Turks-Islamitische inslag in Rotterdam, en het daaruit voortkomende politieke en maatschappelijke debat”, staat te lezen in de memorie van toelichting.
Bron: Telegraaf