Jan Kleinnijenhuis
Wereldwijd gebruiken belastingdiensten de inzichten uit journalistiek onderzoek naar belastingontwijking.
Drie jaar na de eerste publicaties over de zogeheten Panama Papers hebben overheden wereldwijd al ruim een miljard euro aan boetes en achterstallige belasting opgelegd. En het einde is nog niet in zicht: nog altijd lopen er honderden onderzoeken naar de verborgen vermogens die klanten van het Panamese juridisch advieskantoor Mossack Fonseca hebben weggestopt in belastingparadijzen.
Op 3 april 2016 publiceerden bijna 400 journalisten wereldwijd voor het eerst over de massale belastingontwijking en -ontduiking die centraal staat in de Panama Papers. De Duitse krant Süddeutsche Zeitung legde de hand op de volledige administratie van Mossack Fonseca, en deelde de 11,5 miljoen documenten met het internationale collectief van onderzoeksjournalisten ICIJ. In Nederland werd het onderzoek uitgevoerd door Trouw en Het Financieele Dagblad.
Mossack Fonseca heeft meer dan 200.000 anonieme bedrijven opgezet in belastingparadijzen. Voorheen was het voor autoriteiten in andere landen vrijwel onmogelijk te achterhalen wie er daadwerkelijk eigenaar was van die bedrijven. Met de inzage in de miljoenen e-mails, contracten, bankrekeningnummers en kopieën van paspoorten in het archief van Mossack Fonseca was dat plots voor journalisten wel mogelijk. Belastingdiensten zijn daar op aangehaakt en hebben ineens allerlei aanknopingspunten om belastingontduiking en -ontwijking tegen te gaan.
Forse bedragen
Sinds de eerste publicaties in 2016 zijn er in tal van landen onderzoeken gestart, zijn staatshoofden in IJsland en Pakistan opgestapt en afgezet, en lopen er vele tientallen strafzaken wegens belastingontduiking, witwassen en verborgen criminaliteit. Het Verenigd Koninkrijk voert de lijst aan waar het gaat om naheffingen en boetes, met 225 miljoen euro. Maar ook in Frankrijk (122 miljoen) en Australië (82 miljoen) heeft de fiscus inmiddels al forse bedragen geïncasseerd.
Het werkelijke bedrag aan wereldwijde naheffingen en boetes ligt waarschijnlijk nog veel hoger dan de grofweg 1 miljard die nu naar buiten komt. Veel landen geven geen inzicht in de onderzoeken die zij doen naar aanleiding van de onthullingen. In Polen is bijvoorbeeld wel een speciale belastingeenheid opgezet om onderzoek te doen, maar die hanteert strikte geheimhouding. Andere landen, zoals Argentinië en Colombia, wijzen naar de sterk gestegen aantallen spijtoptanten die hun verzwegen vermogen alsnog hebben aangegeven na de publicaties.
Op de helft
In Nederland is tot december vorig jaar in totaal 8 miljoen aan naheffingen en boetes geïnd op basis van de gelekte data. De Belastingdienst heeft ruim 500 personen en bedrijven aangetroffen in het gedeelte van de data dat door ICIJ is vrijgegeven. Daaruit zijn meer dan 200 dossiers gehaald waar de Belastingdienst een fiscaal belang ziet. Ongeveer de helft van die ruim 200 dossiers is afgerond of bijna afgerond – de opbrengst voor de Belastingdienst zal waarschijnlijk nog verder oplopen.
De publicaties hebben in Nederland ook geleid tot strafzaken: de Belastingdienst is al één zaak begonnen en overweegt nog een aantal straftrajecten te beginnen, zo liet de dienst vorig najaar al weten. De Nederlandsche Bank, de toezichthouder voor de trustkantoren, zei in 2017 al aangifte te hebben gedaan tegen een aantal trustkantoren naar aanleiding van de Panama Papers.
Naast naheffingen en strafrechtelijk onderzoek hebben de publicaties wereldwijd geleid tot verschuivende opvattingen over het ontwijken van belastingen, zegt hoogleraar belastingrecht Rita de la Feria van de Universiteit van Leeds tegen ICIJ.
Eerder was er een publieke tolerantie voor belastingontwijking en begrip en erkenning voor diegenen die erin slaagden belastingafdracht te ontlopen. “De Panama Papers hebben die houding veranderd: nu wordt belastingontwijking gezien als een beroving van publieke diensten aan de samenleving.”
Bron: Trouw
