Trouw | Jagen op de duivel van de Caribische zee, met gevaar voor eigen leven

Koen Moons

Nergens wordt de invasieve koraalduivel zo succesvol bestreden als op Bonaire. Althans, op het rif waar de meeste duikers komen. De exoot zoekt nu diepere wateren op, de jagers gaan hem achterna. Dat is niet zonder gevaar.

Een verschrikking voor het rif, maar heerlijk op de barbecue. Zie hier de twee eigenschappen van de koraalduivel, op Bonaire standaard met zijn Engelse naam lionfish aangeduid, die honderden lionfish-jagers op Bonaire motiveren om regelmatig met een speer het zeewater in te duiken.

De soort is een plaag in de hele Caribische zee en daarbuiten, van Venezuela tot aan New York. De prachtig ogende koraalduivel is vermoedelijk in Florida uit een aquarium ontsnapt, al is er ook een kans dat hij bewust is uitgezet. Zonder natuurlijke vijanden veroverde de zeer vruchtbare en gulzige vis in enkele jaren steeds meer terrein en wist hij populaties van inheemse rifvissen te decimeren. In 2009 bereikte de exoot Bonaire en Curaçao. “Maar wij hadden toen al een plan klaar liggen”, zegt bioloog Paulo Bertuol van Stinapa, beheerder van het marinepark van Bonaire. “Dat is een van de redenen waarom we het hier goed onder controle hebben gekregen.”

Vanaf het moment dat de eerste vissen werden gesignaleerd, werd duikers gevraagd de locatie van een koraalduivel – het dier is aardig honkvast – te markeren met een oranje lint met daaraan een drijvende kurk. Een groep vrijwilligers viste het dier daarna met een netje weg. “Maar dat werkte maar tijdelijk”, zegt Bertuol. “De beesten werden groter en ze wisten steeds vaker te ontsnappen.”

Duikscholen bieden cursussen aan om duikers te leren op verantwoorde en veilige manier koraalduivels te bejagen

Speervissen

De staatkundige herziening van 10 oktober 2010 – Bonaire werd een bijzondere Nederlandse gemeente en veel regelgeving ging op de schop – maakte zwaarder geschut mogelijk. Speervissen, al vele jaren verboden op Bonaire, werd bij uitzondering toegestaan voor koraalduivels. Onder strikte voorwaarden mogen gebrevetteerde lionfish-jagers nu speervissen met de speciaal ontwikkelde ‘elf’, elimination device lionfish.

Sinds 2012 bieden duikscholen cursussen aan om duikers te leren op verantwoorde en veilige manier koraalduivels te bejagen. Want ongevaarlijk is het niet. Het dier heeft giftige stekels, die extreme pijn veroorzaken en soms levensgevaarlijk zijn. Dat schrikt weinig duikers af. Zelfs toeristen melden zich massaal aan voor de cursussen. De geschoten vis vindt zijn weg naar de eigen barbecue en naar restaurants en foodtrucs die lionfishburgers aan de man brengen. “Er is een hele industrie ontstaan rond de lionfish-jacht”, zegt Bertuol. “Ook dat draagt eraan bij dat het dier zo goed bestreden wordt.”

Die industrie moet het echter steeds vaker zonder koraalduivel stellen, want het wordt steeds moeilijker ze te vinden op een diepte die voor recreatieve duikers bereikbaar is, maximaal 30 meter. De betekent niet dat de exoot verdwenen is uit de zee rond Bonaire. Bertuol laat een foto zien, die is gemaakt vanuit een onderzeeër, op zo’n 100 meter diepte. “De zandbodem op die diepte is geen natuurlijke habitat voor koraalduivels, eerder voor rotsen, wrakken, ankers en dergelijke. Op de foto zie je een pijp waar zeker dertig koraalduivels in of rondom zaten. Kun je nagaan hoeveel er in totaal op die diepte toch nog zitten. We hebben onze riffen nu redelijk goed beschermd, maar wie weet wat ze op grote diepte eten. Misschien soorten die we nog niet eens ontdekt hebben.”

Stinapa wil nu de gemeenschap van technische duikers op het eiland erbij betrekken, mensen die getraind zijn en de apparatuur hebben om veel dieper het water in te gaan. De combinatie van diep duiken en op koraalduivels jagen is risicovol. Duikers die lang of erg diep onder water gaan, moeten op bepaalde diepten een ‘deco-stop’ maken om stikstof uit hun lichaam te krijgen. Doen ze dat niet, dan is de kans op decompressieziekte erg groot, met mogelijk de dood tot gevolg. “Je kunt dus niet zomaar naar boven als er iets misgaat”, zegt Bertuol die het zelf heeft ervaren. “Ik was op 50 meter diepte en werd gestoken door een lionfish. Het was enorm pijnlijk, maar ik moest eerst nog een deco-stop maken van 15 minuten. Toen moest ik een keuze maken tussen pijn of decompressieziekte. Ik heb toch maar gekozen voor pijn. Na de duik ben ik in het ziekenhuis beland, met morfine tegen de pijn.”

Geur

Een van de technische duikers die ook regelmatig de diepte opzoeken is Michael Pement, een vroeg gepensioneerde Amerikaan en nu ‘fulltimeduiker’ op Bonaire. Hij bezit een zogenoemde rebreather, waarbij de uitgeademde lucht gerecycled wordt en een duiker zodoende uren onder water kan blijven.

Ik heb twee keer haaien achter me aan gekregen

Duiker Michael Pement

Het jagen op koraalduivels kan ook om andere redenen gevaarlijk zijn, heeft Pement ervaren. Het dier mag dan geen natuurlijke vijanden hebben, als ze eenmaal geschoten zijn, trekt de geur ongenode gasten aan. Zo worden regelmatig jagers lastiggevallen door groene murenen, aalachtige rovers van anderhalve meter lang. Ook haaien worden aangetrokken door de geur van geschoten koraalduivel, weet Pement uit ervaring. “Het is heel zeldzaam, maar ik heb twee keer haaien achter me aan gekregen. Een keer stierhaaien en niet lang geleden een hamerhaai. Normaal gesproken hebben haaien geen interesse in mensen.”

Een ontwikkeling waarvan de lionfish-hunters nog niet weten of ze er blij mee moeten zijn, is de mysterieuze ziekte die bij de koraalduivel is ontdekt. Pement vond op Bonaire ook een exemplaar met grote zweren. Een andere duiker ving er een waarbij de staart bijna was verdwenen. “We weten nog niet wat het is, onderzoekers in Florida zijn ermee bezig”, zegt Bertuol, die bang is dat mensen de vis nu niet meer durven te eten. “Voorlopig is er geen reden om vissen die niet zijn aangetast niet te eten. Sowieso zijn er hier maar enkele gevonden met zweren.”

Anderen putten juist hoop uit deze nieuwe ontwikkeling. Deskundigen houden de mogelijkheid open dat de ziekte de nekslag zal zijn voor de soort in het Caribisch gebied, aangezien de genetische basis heel klein is. “Dat zou mooi zijn”, zegt Pement, ondanks zijn grote passie voor lionfish-hunting. “Ik zou blij zijn als de koraalduivel hier helemaal zou verdwijnen. Dan zoek ik wel weer een andere hobby.”

Bron: Trouw