De Mexicaanse pers heeft deze Internationale Dag van de Persvrijheid weinig te vieren. Liefst vier journalisten werden er dit jaar al vermoord, onder wie Miroslava Breach.

Collega’s noemden haar ‘de ongemakkelijke journalist van Chihuahua’, want ze spaarde niemand. Meer dan dertig jaar in de journalistiek hadden Miroslava Breach Velducea onverschrokken gemaakt en ongevoelig voor intimidatie. Als ze met een van haar artikelen over corruptie of machtsmisbruik in het landelijke dagblad La Jornada of de regionale krant Norte weer eens een politicus in verlegenheid had gebracht, haalde ze haar schouders op.

Zelfs criminelen brachten haar niet van haar stuk. Toen haar vorig jaar werd toegefluisterd dat ze zich met een reportage de woede van een drugsbende op de hals had gehaald, beet ze fel van zich af. “Laat ze het dan zelf komen vertellen!”

Het antwoord kwam 23 maart. In de vroege ochtend stapte ze met haar 14-jarige zoon Carlos in haar rode auto bij haar huis in een buitenwijk van Chihuahua, de hoofdstad van de gelijknamige deelstaat in Noord-Mexico. Een man, gekleed in een groene jas en met een honkbalpetje op het hoofd, stapte op de auto af, trok een pistool en opende het vuur. Breach had geen schijn van kans; doorboord met acht kogels stierf ze in de ambulance op weg naar het ziekenhuis. Ze was 54 jaar oud.

De schutter liet een boodschap op een stuk karton achter. ‘Omdat ik een grote mond had,’ stond er op. Was getekend: ‘El 80’ (De 80).

“Het is moeilijk te beschrijven hoe groot de schok voor ons was toen we hoorden dat ze was vermoord,” verzucht Valentín Ramírez, hoofdredacteur van de in Chihuahua gevestigde nieuwssite El Devenir. Hij kende Breach goed en had haar de dag daarvoor nog in het deelstaatcongres ontmoet. “Ik was de dag van de moord helemaal de kluts kwijt. Ik liep de hele dag trillend rond.”

Mokerslag

Miroslava Breach was de derde van de vier journalisten die dit jaar in Mexico zijn vermoord. Alleen al in maart waren er drie slachtoffers, waardoor het voor de journalistiek de gewelddadigste maand in de geschiedenis was, in wat toch al een van de dodelijkste landen ter wereld is voor journalisten.

De moord op Breach staat symbool voor de tragedie van de Mexicaanse journalistiek, waarin verslaggevers constant het doelwit zijn van corrupte autoriteiten en de georganiseerde criminaliteit. Vooral wie onderzoek doet naar criminele bendes tekent vaak een doodvonnis. Moorden op journalisten blijven vrijwel altijd straffeloos.

Dat de georganiseerde criminaliteit achter de moord op Breach zit, is vrijwel zeker. De executie van korte afstand, het achterlaten van een waarschuwing bij haar lichaam; het is de modus operandi van de drugsbendes die Mexico’s grootste deelstaat al jaren bevechten om lucratieve drugssmokkelroutes naar de Verenigde Staten. Bovendien is El 80, de naam die onder de boodschap stond, de bijnaam die de autoriteiten hebben gegeven aan Arturo Quintana, een bendeleider uit de Sierra Tarahumara, het bergachtige westen van de deelstaat.

Breach had recent meermaals over de banden tussen El 80 en de lokale politiek in het gebied geschreven. Ze was erom bedreigd, vertellen haar collega’s, en gewaarschuwd daarmee te stoppen. Ze weigerde. Op 4 maart publiceerde La Jornada een artikel van haar hand over hoe bendeleiders in de Sierra Tarahumara familieleden tot burgemeesters van dorpjes in het gebied probeerden te laten verkiezen. Ook El 80 werd genoemd. Het was waarschijnlijk dat artikel dat haar fataal werd.

Geen journalist in Mexico kende de Sierra Tarahumara beter dan Miroslava Breach. Ze was er geboren en getogen, in Chínipas, een plaatsje met amper tweeduizend inwoners. Het is een arm, afgelegen gebied van ruige, beboste bergen en diepe dalen op meer dan tien uur rijden van deelstaathoofdstad Chihuahua.

Criminele bendes hebben er al decennia de touwtjes in handen; ze oogsten er marihuana en opium. De drugs kunnen ze ongezien naar de Verenigde Staten smokkelen. Ook is het een regio waar mijnbouwbedrijven op grote schaal bodemschatten exploiteren, vaak zonder enig toezicht van de federale overheid.

“Miroslava was eigenlijk de enige journalist die verslag deed vanuit de Sierra Tarahumara,” vertelt Patricia Mayorga, correspondent in Chihuahua van weekblad Proceso. Breach was een van haar beste vriendinnen; regelmatig vertrokken ze samen op reportagereis naar de bergen. “Ze was heel idealistisch, schreef veel over illegale mijnbouw, mensenrechtenschendingen, corruptie en crimineel geweld in het gebied. Niemand anders kon dat zoals zij, want ze kende er iedereen.”

Mayorga beschrijft haar vriendin als gedreven, maar afstandelijk. “Ze was een heel sterke vrouw,” zegt ze. “Erg selectief in het kiezen van haar vriendschappen, maar ook altijd gebrand op het bestrijden van onrecht. En ze was voor niemand bang. Als ze ergens onrecht zag, dan beet ze zich erin vast en schreef ze erover. Als dat ten koste moest gaan van een bevriend politicus, dan maakte dat haar niets uit.”

Als jonge vrouw vertrok Breach in de jaren tachtig naar de deelstaat Baja California om te studeren en een carrière te beginnen als journalist. In 1995 keerde ze terug naar haar geboortestaat Chihuahua, waar ze afwisselend in de hoofdstad en grensstad Ciudad Juárez werkte. Onder haar collega’s viel ze al snel op door haar gedrevenheid en onverschrokkenheid.

“Er zat een zekere doodsverachting in haar manier van werken,” vertelt Valentín Ramírez van El Devenir. “Ze ging veel verder in haar onderzoeken dan andere journalisten in Chihuahua. Haar stukken waren altijd uitstekend, maar we maakten ons ook zorgen. Ze schreef op zo’n manier dat ze zich de woede van politici en criminelen op de hals zou halen.”

Stiltezones

Die angst werd alleen maar groter naarmate Mexico in 2006 werd ondergedompeld in de nog immer voortdurende, bloedige oorlog tussen criminele bendes en de federale regering. Die oorlog heeft aan naar schatting 200.000 mensen het leven gekost, de moorden gebeuren vaak op gruwelijke wijze. Chihuahua, zo groot als Frankrijk, is een van de gewelddadigste deelstaten van het land.

Ook journalisten worden niet gespaard; sinds 2008 zijn er tenminste zes in de deelstaat vermoord, in de meeste gevallen vermoedelijk door de georganiseerde misdaad. Vermoedelijk, want de meeste aanslagen op journalisten in Chihuahua worden, net als in andere delen van het land, nooit opgelost.

De journalisten in Chihuahua koesteren de wellicht ijdele hoop dat het met Breach anders zal verlopen. De huidige gouverneur van de staat, Javier Corral, was een jeugdvriend van het slachtoffer en heeft gezegd de moord op Breach als een persoonlijk affront te zien. De autoriteiten hebben de afgelopen weken meermaals gezegd de identiteit van de moordenaars inmiddels te kennen en beloven dat ze iedere moment gearresteerd zullen worden.

Intussen durft na de dood van Breach niemand nog echt onderzoek te doen naar de georganiseerde criminaliteit in de staat, zeggen zowel Valentín Ramírez als Patricia Mayorga. Norte, het dagblad uit Ciudad Juárez waar Breach ook voor schreef, kondigde in maart aan zelfs op te houden te bestaan. In een hoofdredactioneel commentaar stelde de krant dat het geen zin meer had nog door te gaan als de veiligheid van haar verslaggevers niet meer kan worden gegarandeerd.

Zelfcensuur

“Met de dood van Miroslava is er een zelfcensuur neergedaald op de journalistiek in Chihuahua,” zegt Ramírez. Ook Patricia Mayorga heeft er de brui aan gegeven, nadat ook zij door de bende van El 80 was bedreigd. Kort na de dood van haar vriendin dook ze onder, en inmiddels heeft ze Mexico tijdelijk verlaten. “Het is voor journalisten die, zoals Miroslava en ik, onderzoek willen doen naar corruptie en georganiseerde misdaad niet meer mogelijk in Chihuahua te werken”, vertelt ze.

Vooral kritiek is de situatie in de Sierra Tarahumara geworden; alleen zij en Breach schreven regelmatig over het gebied. Nu de een is vermoord en de ander is weggevlucht, is alle verslaggeving over het gebied stilgevallen. “De bergen van Chihuahua zijn een stiltezone geworden,” zegt ze. “En dat is misschien wel de grootste klap die door de moord op Miroslava is uitgedeeld.”

Met vier vermoorde journalisten in 2017 is Mexico tot dusver zelfs dodelijker dan oorlogsgebieden als Syrië en Irak (in beide landen één journalist gedood). Volgens persvrijheidsorganisatie Committee to Protect Journalists zijn sinds 1992 ten minste 94 journalisten in het land op gewelddadige wijze omgebracht, waarbij 2016 het dodelijkste jaar was met ten minste negen moorden. De daders zijn meestal leden van criminele bendes of corrupte autoriteiten, de slachtoffers vaak misdaadverslaggevers of journalisten die onderzoek deden naar corruptie en machtsmisbruik. Tot vervolging van de moorden komt het zelden. Volgens persvrijheidsgroep Article 19 blijft 99,75 procent van de aanvallen op journalisten ongestraft.

Bron: Trouw