Hans Marijnissen
Wat gaan de Sint-Maartenaren doen: helpen bij de wederopbouw van het verwoeste eiland, of hun heil elders zoeken?
Eerlijk is eerlijk, vóór de orkaan was het wijkje aan Simpsonbay ook al een rommeltje. De dichte bebouwing op Sister Modesta Road was nu niet bepaald een product van stadsplanning, meer van ieder voor zich. Huisje na huisje is hier gebouwd, golfplaten erop, met soms later nog een onderkomen ertussen.
Maar sinds Irma hier overheen ging, is het chaos. Auto’s op de kant, benzinepompen plat, de lichtmasten van het atletiekstadion zijn geknakt, de muren van de woningen liggen languit op straat. En overal die verfrommelde aluminium dakplaten. Als kauwgompapiertjes weggegooid. Uit de baai zelf steken de tientallen masten van de gezonken miljoenenjachten boven het water uit, de kielen zijn verdwenen. Ze vormen de kruizen van één groot maritiem kerkhof.
Immense klus
Sint-Maarten is in een vreselijk rampgebied veranderd, en niemand gelooft dat het eiland binnen een jaar is hersteld, zoals de eilandsregering wil doen geloven. Daarvoor is de schade eenvoudigweg te immens. Sinds een paar dagen wordt het afval van de erven langs de kant van de weg gelegd, want Sint-Maarten is aan het opruimen geslagen. Er ontstaan metershoge bermen van puin, staal en hout, met daartussen gebruiksvoorwerpen als resten van het servies en een groene knuffel. Het krokodilletje kijkt niet al te vrolijk tussen de glassplinters.
Na een verhitte wandeling door het urbane berglandschap dat Irma heeft achtergelaten, lijkt het bord dat ‘cold beer’ aankondigt een fata morgana. Maar tussen de puinhopen is Harry’s bar gewoon open, het is er nog druk ook. En misschien moeilijk te begrijpen: er wordt gelachen. De Curaçaoënaar Dennis Jillesen zag toen de orkaan was vertrokken dat het dak van zijn kroeg maar voor de helft was verdwenen, en dacht: ik ga door.
“Uit een half gezonken jacht heb ik de diesel verwijderd, zodat ik mijn aggregaat aan de praat kreeg”, zegt hij trots. “Daarmee heb ik een werkende koelkast, en vervolgens heb de voorraad van alle vernielde snacks (cafés) uit de buurt opgekocht. Harry’s bar is gewoon open!” Al weet hij niet voor hoelang. Zijn vrouw en dochtertje heeft hij naar Curaçao laten overbrengen, want zij moet toch naar school. “Als het herstel van de scholen te lang duurt, vertrek ik ook. Maar met pijn in mijn hart.”
Geen uitweg
Jillesen kán vertrekken, maar dat geldt niet voor illegalen en de alleenstaande moeders in de krottenwijken verderop. Helemaal aan de onderkant van deze samenleving moeten ze hun boeltje weer bij elkaar sprokkelen en van de verfrommelde dakplaten een nieuw onderkomen bouwen, net zo kwetsbaar als vóór Irma. Totaal afhankelijk van de noodhulp.
De eigenaar van Harry’s Bar zag toen de orkaan was vertrokken dat het dak van zijn kroeg maar voor de helft was verdwenen, en dacht: ik ga door.
De bevolking van Sint Maarten is erg divers, en hoewel orkaan Irma voor iedereen een traumatische ervaring is geweest met grote consequenties, heeft de ramp voor de een totaal andere gevolgen dan voor de ander. Dat komt vooral doordat Sint Maarten een immigratie-eiland is. Als er érgens in het Koninkrijk sprake is van een multiculturele samenleving, is het hier wel. Het eiland, ter grootte van Terschelling, telt maar liefst 118 nationaliteiten. De helft van de bevolking bestaat uit ruim 30.000 illegalen, bleek uit de laatste volkstelling in 2011. Ze zijn vooral afkomstig van Haïti en de Dominicaanse republiek.
Dat getal is sindsdien niet afgenomen. Van de andere 30.000 ‘legale’ inwoners, heeft slechts 51 procent de Nederlandse nationaliteit. Als de illegalen worden meegerekend, heeft maar een kwart van de bevolking een bordeaux-rood paspoort van het Koninkrijk der Nederlanden.
Die laatste groep heeft één voordeel op de andere. Als zij of hun familie de reis kunnen betalen, zijn ze in staat, al dan niet tijdelijk, zich in Nederland of op een van de andere eilanden binnen het koninkrijk te vestigen en het verwoeste eiland achter zich laten. De rijen op de Prinses Juliana-luchthaven voor de militaire transporttoestellen zijn nog steeds enorm, maar de armsten zien ze alleen lawaaiig overvliegen.
De toeristenmotor
Dat Sint-Maarten zo’n immigratie-eiland is, heeft alles te maken met het gegeven dat het hier economisch beter gaat – in elk geval tot Irma overraasde – dan op de andere Caribische eilanden. Het bruto binnenlands product ligt er op 15.000 dollar per inwoner. Alleen op het Franse deel Saint Martin is dat nóg hoger: 19.000 dollar. De andere eilanden blijven ver achter. Op Sint-Maarten waren er voordat Irma toesloeg vooral betere arbeidskansen: in de financiële dienstensector, de bouw, de schoonmaak, maar het geld werd vooral verdiend met het weer opkomende toerisme.
In 2005 kwamen er maar liefst 2,1 miljoen toeristen aan wal, vooral Amerikanen. Meer dan zeventig procent van de inkomsten kwam uit dit toerisme, maar die eenzijdigheid heeft ook een andere kant. Het maakt de economie kwetsbaar. Als het slecht gaat in de wereld, blijven de toeristen weg, merkten de Sint-Maartenaren ook tijdens de laatste crisis in 2008.
Toch groeide die sector de laatste jaren weer gestaag, liet het departement van economische zaken in 2014 nog weten, vooral door een verbreding. Niet langer was alleen de jetset welkom, maar ook de ‘gewone man’. De bouw van een megapier waar maar liefst zes cruiseschepen tegelijkertijd kunnen aanleggen, hielp ook.
Legalen en illegalen wisten jarenlang in dit toerisme een goede boterham te verdienen, ook hier aan de kust van Simpson Bay, maar juist die belangrijke sector is voorlopig uitgeschakeld, met al die gehavende hotels, gezonken boten en geknakte palmbomen. Tachtig procent van de accommodaties is beschadigd of totaal verwoest.
Wat het ontbreken van werk betekent, is duidelijk. Daarvoor hoeven werknemers in die industrie maar te kijken naar de 11 procent werklozen die er al waren. De inkomensverschillen zijn enorm. Legale bewoners die hun baan door de orkaan kwijt zijn, krijgen een kleine uitkering, illegalen helemaal niets.
Daar komt nog eens bij dat de gezinnen op Sint-Maarten extra kwetsbaar zijn, omdat die volgens antropologen van het ‘Caribische type’ zijn, met alleen een moeder. Ook als de vader bekend is, woont die vaak elders. In een krottenwijk als Cay Bay maar ook hier aan Sister Modesta Road, is de gestapelde problematiek (alleenstaande moeder, werkloos, illegaal) niet opgewassen tegen een orkaan van de vijfde categorie.
Ambtelijke molen
Dan zit er nóg een specifieke groep in de knel: de ambtenaren. De overheid op Sint-Maarten is enorm, een kwart van de beroepsbevolking is ambtenaar. Dat apparaat moet op een Terschelling met 30.000 inwoners wel heel inefficiënt zijn om iedereen aan het werk te houden. Dat niet alleen, het wordt in stand gehouden door vriendjespolitiek en het schurkt aan tegen de criminaliteit. Sint-Maarten kent veel corruptie die samengaat met de enorme geldstroom die de gokindustrie genereert. Die kan alleen maar bestaan als ambtenaren af en toe een oogje dichtknijpen.
Hoewel Sint-Maarten een autonoom land is, zal Nederland kritisch naar de omvang en de betrouwbaarheid van dit ambtenarenkorps kijken, voordat er honderden miljoenen euro’s in de wederopbouw worden gestoken. Veelzeggend is dat juist de Nederlandse topambtenaar Hans Leijtens die wederopbouw gaat leiden. Hij was zojuist benoemd tot kwartiermaker van de ‘Integriteitskamer’, een door Nederland opgedrongen controleorgaan waarmee Sint Maarten feitelijk onder curatele werd gesteld. Totdat Irma kwam. Met Leijtens aan het roer zullen de Sint Maartense ambtenaren een ander leven krijgen.
Dat geldt natuurlijk voor bijna iedere inwoner van het gehavende eiland. Er was een tijd vóór de orkaan, en er is een tijd ná. De alleenstaande moeder zal blijven en op een nieuw dak moeten hopen, de illegale werknemers in de toeristenindustrie zullen verder trekken en de legale misschien ook wel, maar die hebben een betere arbeidspositie. De mensen in de dienstensector vertrekken ook, is de verwachting. En het personeel in de bouw zal juist omkomen in het werk, als dat tenminste lokaal wordt aanbesteed. Voor hen komt er juist een bloeitijd aan. Daar kunnen de illegale werknemers overigens óók van profiteren. De houders van een paspoort zullen tijdelijk schuilen bij familie in Nederland. En de ambtenaren, die gaan vechten voor hun baan.
En dan zijn er ook nog mensen die niet veel hebben, maar door Irma ook niet veel hebben verloren. Sherman Maduro, een pikzwarte schoenmaker uit de Dominicaanse Republiek zit aan de kant van de weg naast twee teiltjes met water. Het waterbedrijf heeft net een grote ton laten vollopen met drinkwater, want dat komt voorlopig niet uit de kraan. “Ik heb mijn huisje nog”, zegt hij vrolijk, “dus ik help mijn buren.” En dat is wat tussen het puin van Sint-Maarten overheerst: een onstuitbaar optimisme van ‘we komen er wel’. Ooit.
Bron: Trouw