Door Edwin Koopman
Interview Tanja Nijmeijer, de Nederlandse die al dertien jaar meestrijdt met de Colombiaanse guerrilla, houdt zich nu bezig met de toekomst van de Farc als politieke beweging. Die transformatie moet na 52 jaar een einde maken aan het geweld.
Tanja Nijmeijer
Tanja Nijmeijer (38) is het enige Nederlandse lid van de Colombiaanse guerrillabeweging Farc. Tijdens een stage in Colombia werd Nijmeijer getroffen door de armoede in dit Zuid-Amerikaanse land. Ze sloot zich na haar studie in 2003 aan bij de bewapende Farc-strijders. De wereld hoorde voor het eerst van haar bestaan toen in 2007 haar dagboek werd gevonden door het Colombiaanse leger, in een verlaten kamp in de jungle. Bij de vredesonderhandelingen tussen de Farc en de Colombiaanse overheid – die begonnen in 2012 – trad Nijmeijer op als vertaler en onderhandelaar.
Het is niet langer militair gevoelig dus we mogen het nu weten: “Dit is het gebied waar ik het grootste deel van mijn tijd als guerrillera heb rondgelopen. Tanja Nijmeijer (38) kijkt uit over de hoogvlakte van Yarí, in de provincie Caquetá, waar de Revolutionaire Strijdkrachten Farc zijn kampen heeft opgeslagen om het kersverse vredesakkoord intern te bespreken. “Het is heel fijn om hier weer terug te zijn, zeker voor een gelegenheid als deze; de opmaat naar de omvorming van de beweging tot een politieke partij.”
Nijmeijer – legergroene broek, zwarte kaplaarzen – rent van de ene vergadering naar de andere. Ze is uitermate spaarzaam met het geven van interviews. Alleen om half zeven in de ochtend is nog tijd voor een gesprek. Ze wordt afgezet door een auto vanuit het speciale kampement waar commandanten en het middenkader overnachten. Een eindje van het kamp en met uitzicht over de savanne laat ze haar licht schijnen over het akkoord dat komende maandag wordt getekend. “We zijn er heel erg tevreden over. Je had altijd meer gewild maar als het akkoord goed geïmplementeerd wordt, komen er echt veranderingen.” Of er een halve eeuw strijd met honderdduizenden doden voor nodig was? “Dat zou ik best een trieste conclusie vinden.”
De Twentse sloot zich in 2003 aan bij de marxistisch-leninistische guerrilla en overleefde ternauwernood bombardementen op de kampen waar ze verbleef. Toen de beweging in 2012 in Cuba besprekingen begon met de regering reisde Tanja mee naar Havana, waar zij mede dankzij haar talenkennis een belangrijke schakel werd tussen de delegatie en de buitenwereld. De laatste periode was ze verantwoordelijk voor het complete mediabeleid vanuit Havana. Toch is ze blij dat Cuba achter de rug is. Ze kon moeilijk wennen aan de routine. “In Colombia zat je in een kamp. Weliswaar met het gevaar van bombardementen, maar dat is een primitief gevaar. In Havana zat je achter een computer, iedere dag werken met je hoofd, een grote verantwoordelijkheid met heel veel stress. Dat heb je hier niet, kijk maar om je heen. Ze zeggen dat ik daar erg ben afgevallen.”
De tijd in Havana heeft haar ook op een andere manier veranderd. “In de jungle twijfelde ik nooit of de gewapende strijd wel de manier was om Colombia te veranderen. Je ziet de asymmetrie van de oorlog en je ziet het wapen als noodzaak.
Maar in Havana zit je op afstand en kom je in contact met mensen die je voorheen niet zag, dat zet je open voor andere dingen. Je hoort hoe iemand van de regering tegen het conflict aankijkt, iemand van de VN, of zelfs een journalist uit Nederland. En dan kan je zelf ook tot andere conclusies komen; dat het ook kan in de vorm van het woord. Ik denk dat het vredesproces ook voor mij persoonlijk een interessant proces is geweest.”
In het kampement is ‘Alexandra’, haar nom de guerre, een bekendheid. Als ze zich tussen de honderden journalisten en activisten mengt, is ze het middelpunt van de aandacht. Smartphones worden getrokken voor een foto. “Ik heb er niet om gevraagd, ik heb geen carrière opgebouwd als zangeres die geniet van alle roem, en ik vind het ook niet echt prettig. Tegelijkertijd kan ik als buitenlander aan internationale media misschien beter uitleggen wat de Farc is, en het vredesproces. Maar alle aandacht is erg op de persoon gericht en dat is vervelend.”
Op 2 oktober stemmen de Colombianen over het akkoord, en als het wordt aangenomen beginnen de 180 dagen te tellen waarin de Farc zich moet ontwapenen. Nijmeijer hefet haar wapens al afgelegd. “Voordat ik naar Havana ging had ik mijn eigen geweer. Dat heb ik toen achtergelaten.” Wennen was het wel. “Je ziet een geweer als iets wat je nodig hebt om je leven te redden in bepaalde situaties. Het is een soort van lichaamsdeel want je neemt het overal mee naar toe. En plotseling heb je dat niet meer. De eerste paar dagen in Havana liep ik soms rond om dat geweer te zoeken; hé, waar is mijn geweer?”
Toch was het niet traumatisch. “Mensen denken soms dat het iets heel emotioneels is voor een strijder, maar ik kan uit eigen ervaring zeggen dat dat niet zo is. We zijn niet met de wapens getrouwd. Het is voor ons een instrument geweest gedurende een periode om onszelf te verdedigen. Maar zodra politieke deelname mogelijk is, hebben we ze niet meer nodig. Wapens zijn een hoopje ijzer.” Of ze het ooit heeft moeten gebruiken wil ze niet zeggen. “Dat is iets voor het vredestribunaal om mij te vragen, niet voor journalisten.”
Schoon geweten
Net zo min wil ze kwijt wat ze van justitie heeft te vrezen. Het akkoord voorziet in een speciale overgangsrechtspraak. Deelname aan de rebellie kan rekenen op amnestie, ernstige misdaden komen voor de rechter. “Zodra ze mij bij het vredestribunaal nodig hebben om de waarheid te vertellen of over mijn rol die ik in bepaalde dingen gespeeld heb, dan is dat het moment om erover te praten.” Naar eigen zeggen heeft ze niets op haar geweten dat niet onder de amnestie valt.
In 2012 koppelde persbureau AFP Nijmeijers naam aan een aanslag waarbij een twaalfjarig kind omkwam, maar het bleek een foute reconstructie en AFP rectificeerde. “Mensen kunnen bedenken dat ik een kind heb vermoord en dat iedereen wijsmaken. Maar ik weet zelf welke rol ik heb gespeeld en mijn geweten is echt schoon.”
Het vredesakkoord heeft veel kritiek gekregen van mensenrechtenorganisaties wegens de vermeende straffeloosheid. Maar volgens Nijmeijer zit de pijn ergens anders. Uitgerekend op het punt van de landverdeling – nota bene een van de redenen om een halve eeuw geleden de wapens op te pakken – ging het fout. Grootgrondbezit, maar ook concessies aan grote bedrijven in de mijnbouw en de energiesector blijven vrijwel onaangetast. “Wij willen niet alle buitenlandse bedrijven wegsturen maar wel dat het op een andere wijze gebeurt. Maar de regering was niet bereid om het daarover te hebben. Daar hebben ze een rode lijn getrokken” zegt Nijmeijer met spijt. Ze wordt erop aangesproken door boeren die ze tegenkomt in het veld. “Dan voel je je toch alsof je niet goed je huiswerk hebt gedaan.”
Over een half uur begint het eerste overleg van de dag alweer. Er moet worden bepaald wie de nieuwe partij zal gaan leiden en ook over de naam wordt nog gedebatteerd. “We hebben veel contact gehad met het Zuid-Afrikaanse ANC en met het Ierse Sinn Fein, we moeten leren van andere processen. We zeggen wel dat we altijd al politiek bedreven, maar echt op nationaal niveau mensen verkiesbaar stellen, meedoen met de verkiezingen, dat zijn nieuwe ervaringen voor ons.” In dat opzicht is het neerleggen van wapens moeilijker dan ze op te nemen, denkt Nijmeijer. “Vroeger was het simpel: het leger was je vijand en je moest in de eerste plaats je leven zien te redden. Dat wordt nu anders. Je komt in een politieke strijd met heel veel partijen met mensen die allemaal ideeën hebben en dan moet jij duidelijk maken waarom jouw ideeën beter zijn dan die andere.”
Paramilitaire groepen
De laatste keer dat de Farc de politiek inging, in de jaren tachtig, liep dramatisch af. Zeker 5000 politici en activisten van de toenmalige Patriottische Unie (UP) werden vermoord door paramilitaire groepen, gesteund door de regering. Voor een herhaling is Nijmeijer niet bang. “Er zijn goede afspraken gemaakt over onze veiligheid en over de paramilitairen. De regering heeft aangetoond dit te willen aanpakken. Daarnaast gaat de internationale gemeenschap een heel belangrijke rol spelen bij de verificatie van de akkoorden.”
De eerste paar dagen in Havana liep ik soms rond om dat geweer te zoeken; hé, waar is mijn geweer?
Over haar persoonlijke plannen wil Nijmeijer het niet hebben. Professioneel is alles nog onduidelijk. Gezien haar goede banden met de Farc-top ligt een politieke loopbaan voor de hand. “Ik zou niet graag de politiek in willen maar als dat moet, dan moet het.” Colombia wil ze niet verlaten, net zo min als de beweging. “Ik ben gaan houden van de guerrilleros, van Colombia en van de bevolking. Ik heb zoveel verhalen gehoord, zoveel ellende gezien, ik wil dat die mensen een beter leven krijgen. En dat Colombia een voorbeeld kan worden voor de rest van de wereld. Een naïeve droom misschien, maar daar droom ik van.”
Net zo onduidelijk is haar juridische positie. Nijmeijer staat nog altijd op de opsporingslijst van Interpol, op verzoek van de VS die haar zoeken op verdenking van ontvoering van drie Amerikanen. Een bezoek aan Nederland zit er dan ook nog niet in, tot haar spijt. “Ik zou het fijn vinden om naar Nederland te kunnen, om weer Nederlands om me heen te horen, het landschap te zien, en ik heb veel zin om mijn familie op te zoeken.” Over een toekomst in Colombia voor de buitenlandse strijders zwijgt het akkoord nog. Nijmeijer: “Daar moet een regeling voor worden getroffen, dat vindt de regering ook. Maar het advies van onze advocaat is om het daar niet over te hebben.”
Veel zorgen lijkt ze zich er niet over te maken. Alles overziend is ze vooral verbaasd hoe alles is gelopen. “Je gaat bij de Farc met een bepaald beeld in je hoofd, de strijd. En dat er precies dan een vredesproces uitrolt en dat dat dan ook nog lukt… Het leven zit vol verrassingen. We zullen zien wat de toekomst brengt.”
De strijd van de Farc
Ooit begonnen als militaire tak van de communistische partij in Colombia, groeide de ‘Revolutionaire Strijdkrachten van Colombia’ (Farc) vanaf de jaren zestig uit tot een van de gewelddadige links-militante groeperingen die strijden tegen de Colombiaanse overheid. De Farc is ook een boerenbeweging; doel is grootschalige landhervorming. Grootgrondbezitters domineren de landbouw in Colombia. Hervorming is nodig voor de vrede, maar ook om ondervoeding onder de bevolking uit te bannen. In de jaren tachtig probeerde de beweging ook politieke macht te krijgen maar dat mislukte. Bij het Colombiaanse volk heeft de Farc – dat de afgelopen decennia afgleed naar een criminele organisatie die leefde van ontvoering, afpersing en drugshandel – een slecht imago vanwege de vele aanslagen en moorden. Op 2 oktober stemmen de Colombianen over het vredesakkoord en zal de Farc zich ontwapenen. Bij de strijd vielen honderdduizenden doden en raakten miljoenen mensen ontheemd.
Bron: Trouw