Rob Buiter

Zeegras heeft de kracht om Caribische stranden te behoeden voor erosie. Maar een invasief, exotisch zeegras uit de Rode Zee gooit steeds meer roet in het eten.

Wieringers wisten het al heel lang: met zeegras, of ‘wier’ zoals zij het in dialect noemden, kon je het land beschermen tegen de zee. Met ­gedroogd zeegras vulden ze eeuwenlang niet alleen hun matrassen en kussens, ze bouwden er ook stevige dijken mee, in de tijd dat Wieringen nog een eiland was ­boven de kop van Noord-Holland.

Ook in Caribisch Nederland speelt zeegras een belangrijke rol in de bescherming van het land tegen de zee, schrijven Nederlandse en Mexicaanse biologen en ingenieurs deze week in het wetenschappelijk tijdschrift BioScience. Alleen gaat het daar om lévend zeegras. “Een gezond zeegrasveld voor de kust is een heel duurzame ­manier om stranden te beschermen tegen erosie”, zegt onderzoeker Rebecca James van het Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee, het NIOZ in Yerseke. “Door de toename van extreem weer in het Caribisch gebied, neemt ook het probleem van erosie toe. Nu wordt erosie meestal bestreden met zandsuppleties of met betonnen zeeweringen. Maar die herhaalde zandsuppleties zijn heel duur en betonnen muren werken zelfs averechts. Harde structuren in een zandige kust verstoren de natuurlijke stroming van zee en zand, waardoor de erosie per saldo alleen maar erger wordt.”

Nu wordt stranderosie meestal bestreden met zandsuppleties of met betonnen zeeweringen. Maar die herhaalde zandsuppleties zijn heel duur en betonnen muren werken zelfs averechts

Aan de wandel

Om te ontdekken hoe goed een levend zeegrasveld is in het vasthouden van zand, bijvoorbeeld tijdens een storm, deed James in de Caribische Zee een experiment met een regelbare pomp. Op stukken zeebodem met geen, een beetje of heel veel begroeiing met zeegras, keek ze bij welke stroomsnelheid de zanddeeltjes loskwamen van de bodem. Uit die metingen bleek dat een bodem met een dichte mat van zeegras ten minste vijf keer zoveel stroomsnelheid kan hebben als een kale zandbodem, voor het zand aan de wandel gaat.

Dat dit niet alleen maar theorie is, zagen de onderzoekers bij een inventarisatie van verschillende Caribische kusten. Op plaatsen waar het zeegras was verdwenen, zagen ze in de jaren daarna een toename van erosie en de bijbehorende dure zandsuppleties.

De erosie treft de landen rond de Caribische Zee extra hard, schrijven de onderzoekers. Ongeveer een kwart van het bruto binnenlands product van deze landen wordt verdiend in het toerisme, wat weer voor een groot deel rond de stranden is geconcentreerd. James en collega’s pleiten dan ook voor een duurzame manier van strandbescherming, met behulp van zogeheten vooroevers met daarop een gezond zeegrasgazonnetje. James: “Het beste is nog wanneer zo’n zeegrasveld ook specifieke algen bevat die hun eigen kalk vormen. Op die manier krijg je een vooroever die niet alleen zand vasthoudt, maar het ook zelf aanmaakt.”

Moeilijk

“Terwijl de stranderosie in het Caribisch ­gebied alleen maar toeneemt, neemt de ­natuurlijke bescherming door gezond zeegras steeds verder af.” Dat zegt de Nederlandse onderzoeker Johan Stapel van het Caribbean Netherlands Science Institute op St.-Eustatius en mede-auteur van het zeegrasartikel van James. “Zeegras heeft onder andere last van vervuiling via het ongezuiverd ­lozen van afvalwater. Ook stroomt er met het regenwater veel grond en mest van loslopend vee de zee in. Die problemen zijn weliswaar lastig, maar op lokaal niveau met voldoende geld en politieke wil wel aan te pakken”, denkt Stapel. “Al is het wel moeilijk om mensen ervan te overtuigen dat de investeringen die hiervoor nodig zijn, zich uiteindelijk terugverdienen door opbrengsten uit toerisme en besparingen op dure kustverdedigingswerken. Bovendien beschikken veel Caribische landen gewoonweg niet over de financiële middelen die nodig zijn om dit probleem aan te pakken.”

Andere, lastiger punten van zorg zijn volgens Stapel de wereldwijde klimaatsverandering en de invasie van een exotisch zeegras uit de Rode Zee. Sinds de opening van het Suezkanaal is dit zeegras van de Rode Zee in de Middellandse Zee terecht gekomen. Sinds 2002 wordt het ook in de Caribische zee gevonden. “Dit exotische zeegras verdringt de inheemse soorten”, vertelt Stapel. “Dat is onder andere een probleem voor het natuurlijke ecosysteem. De grote kroonslak bijvoorbeeld, is een schelp die afhankelijk is van zeegras en die heel belangrijk is voor de lokale visserij. Het is nog maar de vraag of die schelpen zich kunnen handhaven in velden van exotisch zeegras.”

Nutteloos zeegras

De invasieve exoot is ook een probleem voor de kustverdediging, stelt Stapel. “Het blijkt dat het zeegras uit de Rode Zee helemaal niet bestand is tegen de weersomstandigheden in de Cariben. De orkanen die de Caribische eilanden in 2017 teisterden, veegden de zeebodem schoon van dit invasieve zeegras. Het oorspronkelijke zeegras dat hier en daar nog kans had gezien zich tussen de invasieve soort te handhaven, bleef ongemoeid. Helaas worden opengevallen plekken direct weer ingenomen door het veel sneller groeiende zeegras uit de ­Rode Zee”, ziet Stapel. “In de beschutte omgeving van de Rode Zee draagt dit zeegras ongetwijfeld bij aan de kustverdediging. Maar in de veel dynamischer Caribische kustwateren heb je voor kustverdediging meer aan het oorspronkelijke zeegras.”

Het exotische zeegras verdring inheemse soorten, maar is niet bestand tegen de Caribische orkanen

Willen de Cariben maximaal kunnen blijven profiteren van de kustverdediging door zeegras, dan zal de invasie van het zeegras uit de Rode Zee onder controle moeten komen. “Maar dat is niet eenvoudig”, weet Stapel. “Misschien helpen maatregelen om het oorspronkelijke zeegras te beschermen ook wel om de invasie te beteugelen. Maar het kan ook zijn dat we de oplossing ergens in het oorspronkelijke leefgebied van dit zeegras moeten zoeken.”

Bron: Trouw