Afgelopen week vergaderde Mark Campanale in een Amsterdams  hotel met beleggingsexperts van  Nederlandse pensioenfondsen en grote verzekeringsbedrijven. Een kamer vol fondsbeheerders met   over heel Nederland   in totaal 35 miljard euro aan beleggingen in fossiele energiebedrijven zoals Shell.

‘Ik vertel ze niet dat ze zich daaruit moeten terugtrekken’, zegt de Brit, beleefd formulerend. Wel legt hij stap voor stap uit waarom die fossiele beleggingen, anders dan voorheen, absoluut geen veilige haven meer zijn voor Nederlandse verzekeringspremies en spaar- en pensioengeld.

Dan wordt het meestal stil. Zijn soort verhaal wordt vaker verteld door activisten, maar Campanale is een financieel analist uit de Londense City die sinds het begin van de jaren negentig is gespecialiseerd in duurzame beleggingsfondsen. Hij is medeoprichter van Carbon Tracker, de analistenclub die als eerste voorrekende dat investeerders in olie, kolen en gas kunnen blijven zitten met stroppen van honderden miljarden dollar zodra de wereld echt maatregelen gaan  nemen om de klimaatverandering te bestrijden.

Dat is het verhaal van de stranded assets: ‘gestrande’ voorraden en investeringen in voorraden die in de grond moeten blijven vanwege klimaatafspraken, of onrendabel worden doordat duurzame energiebronnen goedkoper worden. Die  beweging is al begonnen, betoogt hij. De eerste markt die eraan gaat is die van steenkool, en dat is nu al te zien.

Steenkool is de meest klimaatonvriendelijke brandstof en veroorzaakt klassieke luchtvervuiling zoals we die kennen uit het Londen van de jaren vijftig en het China van nu. Twee jaar geleden overtrof de productie van kolen al de vraag. De prijs kelderde, en aan nieuwe steenkoolmijnen bestaat nu al geen behoefte meer. Na 2020 zal de vraag gaan dalen, waardoor wereldwijd investeringen in kolen ter waarde van 220 miljard dollar waardeloos kunnen worden.

‘En ja, ik weet dat mensen dan zeggen dat in China elke week een nieuwe kolencentrale wordt geopend. Maar mijn antwoord is dat in datzelfde tempo ook oude, minder  efficiënte kolencentrales worden gesloten, waardoor er dus wel degelijk veel minder  kolen worden gebruikt. Deze week werd trouwens bekend dat de import van kolen door China in 2015 met 30 procent is gedaald.’

Voor de oliemarkt geldt eenzelfde verhaal. Anders dan bijna alle andere analisten durft Campanale de stelling te verdedigen dat de huidige extreem lage olieprijs op z’n minst dééls wordt verklaard door de angst voor een carbon bubble of koolstofbubbel, het instorten van de prijs van fossiele brandstoffen doordat de industrie haar investeringen niet kan terugverdienen.

‘De olie-industrie nadert haar Kodak moment’, zegt hij. ‘Wie wil er nog investeren in filmrolletjes of typemachines als je óók kunt investeren in producten van de toekomst? Dat Saoedi-Arabië nu al zoveel mogelijk goedkope olie op de markt loost omdat dat in de toekomst niet meer zal kunnen, is wel degelijk één van de verklaringen voor de huidige lage olieprijs.’

Volgens de meeste experts beschermt het land zijn marktaandeel en probeert het de relatief dure Amerikaanse schalieoliebedrijven van de markt te concurreren. Waarom zou dat niet kloppen?

‘Ook dat is waarschijnlijk waar. De Saoediërs hebben de Canadese productie van teerzandolie al weggeconcurreerd, en daar mogen we ze wel dankbaar voor zijn. En de enige reden waarom het in de VS nog niet is gelukt, is dat de schaliebedrijven daar overleven op geleend geld, waarvan ze inmiddels alleen maar kunnen hopen dat ze het ooit kunnen terugbetalen. De meeste van die  bedrijven hebben een junk bond-status. Op de beurs zijn ze nauwelijks meer iets waard. De kans dat de sector in elkaar stort, is reëel. Sommige mensen zijn ten onrechte bang dat dat tot een nieuwe financiële crisis zal leiden, maar de schalieoliesector is niet bij benadering zo groot als de onroerendgoedsector die de vorige crisis heeft veroorzaakt, dus dat valt wel mee. Sowieso wordt de omvang van de fossielebrandstoffenindustrie vaak overschat. Vorig jaar werden in de VS méér banen ge genereerd door duurzame energieopwekking dan door de hele kolenindustrie.’

Bedrijven als Shell noemen het idee van de carbon bubble vergezocht. De wereldeconomie blijft groeien en opkomende landen zullen behoefte houden aan olie en gas, zegt algemeen directeur Ben van Beurden.

‘Shell heeft nooit direct antwoord gegeven op onze stelling dat het wel degelijk blijft zitten met ‘gestrande’ bezittingen. Men zegt alleen dat het niet zal gebeuren. Het bedrijf houdt onder meer geen rekening met effectieve maatregelen tegen klimaatopwarming, zoals die onlangs in Parijs zijn genomen. Het kijkt ook alleen naar zijn bewezen voorraden gas en olie die goed zijn voor 11,5jaar productie, en niet naar de periode daarna. En het leunt veel te zwaar op de dure techniek van opslag van CO2 in de grond, terwijl die hoogstens een klein deel van het CO2-probleem zou kunnen oplossen.’

Een kwart van de potentiële investeringen van grote oliebedrijven zit in projecten die niet meer nodig zijn als de wereld niet verder mag opwarmen dan twee graden Celcius, berekende Carbon Tracker eind vorig jaar. Alle investeringen die pas renderen bij een olieprijs van 70 euro per vat, zouden definitief moeten worden geschrapt. ‘Dus niet tijdelijk, zoals Shell deed met de voorgenomen oliewinning bij Alaska en in Canada.’

Hoeveel wishful thinking zit er in uw eigen verhaal? Ook volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) zal het gebruik van olie, gas en kolen voorlopig blijven groeien, onder meer in China en India.

‘Dat zal veel minder zijn dan we denken. Ik zeg niet dat de voorspelling niet klopt, maar misschien is het ook een generatieding en krijgen de duurzaamheidsexperts binnen het IEA langzaam de overhand. De ontwikkelingen gaan snel. Afgelopen jaar was het eerste jaar dat van alle nieuwe energiecapaciteit het grootste deel duurzaam was. In India kost het opwekken van zonne-energie nu evenveel als het opwekken van energie uit fossiele brandstoffen. Waarom zou je dan nog kolencentrales bijbouwen? Waarom zou je willen investeren in het verleden als je je geld ook kunt stoppen in bedrijven als Apple of Tesla?’

Ziet u echt een markt voor de elektrische auto’s van Tesla in Afrika?

‘Dat misschien niet. Maar zoals India nu zijn eigen auto’s maakt voor 5.000 dollar per stuk, kan er een eigen industrie ontstaan die betaalbare elektrische auto’s maakt. En als ik naar Afrika kijk: Brazilië produceert, zoals bekend, biobrandstof uit suikerriet. Dat kan een land als Mozambique ook. Het klimaat en de omstandigheden zijn er heel geschikt voor. Waarom zou het niet gebeuren?’

_{(Tekst gaat verder onder foto).}

Niet alles gaat vanzelf. Vorig jaar groeide de omzet van de vliegmaatschappijen met dubbele cijfers dankzij goedkope olie en gestegen welvaart. Shell verkoopt in elk geval steeds méér vliegtuigbrandstof.

‘Maar minder autobenzine, want auto’s worden zuiniger en de opmars van de elektrische auto is onstuitbaar. Als we rekening houden met klimaatmaatregelen en de temperatuurstijging beperkt houden tot 2 graden Celsius, piekt de vraag naar olie in 2020 en lopen wereldwijd projecten ter waarde van 1.400 miljard dollar gevaar om te stranden.’

Twee jaar geleden voorspelde uw voorzitter, Jeremy Leggett, in de Volkskrant nog dat de olieprijs in 2015 astronomisch hoog zou zijn en paniek zou veroorzaken. Het is moeilijk om de toekomst goed te voorspellen.

‘Heeft Jeremy dat gezegd? Nou ja, wij zijn wat dat betreft niet veel anders dan de andere experts. Onze club bestaat voor een groot deel uit voormalig financieel analisten uit de City of van Wall Street en we discussiëren heel open over alles. Maar je hebt ‘ stieren’ en ‘beren’, en Leggett is een stier die op korte termijn positieve effecten verwacht. Ik ben meer een beer. Wanneer de olieprijs weer zal stijgen, kan ik niet voorspellen. Maar één ding laat de markt goed zien, namelijk wat er kan gebeuren als vraag en aanbod slechts een beetje uit balans zijn. De oliemarkt is enorm grillig en reageert heftig op de kleinste schokken. Dat zou een waarschuwing moeten zijn.’

Bron: Volkkrant