Door: Remco Meijer | Volkskrant
De constructie van het Koninkrijk der Nederlanden ‘is niet in steen gebeiteld’. Vijf jaar geleden werden de Nederlandse Antillen ontmanteld en werden Curaçao en Sint Maarten, naast Aruba (dat al een status aparte had sinds 1986), autonome landen.
Deze constructie ‘moet meebewegen met de ontwikkelingen’ in het koninkrijk.
Dat zegt minister Ronald Plasterk (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) aan de vooravond van het vijfjarig bestaan van ’10-10-10′. Op 10 oktober 2010 werden Nederland, Aruba, Curaçao en Sint Maarten vier autonome landen in het koninkrijk. Bonaire, Sint Eustatius en Saba (de zogenoemde BES-eilanden) kregen de status van ‘openbaar lichaam’ van Nederland: gemeenten met een bijzonder karakter.
Plasterk wil niet elke vijf jaar ‘met een blanco papier beginnen’ over hoe Nederland moet omgaan met de voormalige koloniën. Op de vraag of de huidige staatsvorm op de lange duur levensvatbaar is, antwoordt hij: ‘Dat moeten we afwachten. Ik voorspel dat we over 25 jaar niet meer in dezelfde constructie zitten.’
De afgelopen vijf jaar is de relatie met de drie Caribische landen regelmatig verstoord geweest doordat de Rijksministerraad (het Nederlandse kabinet plus drie gevolmachtigde ministers die de overzeese landen in Den Haag vertegenwoordigen) besloot tot het geven van een ‘aanwijzing’: een dwingende opdracht de overheidsbegroting op orde brengen en (voor met name Sint Maarten) de deugdelijkheid van het openbaar bestuur beter te bewaken.
Deze aanwijzingen werden vaak uitgelegd als neokoloniale interventies, maar waren nodig omdat het koninkrijk volgens het Koninkrijksstatuut een ‘waarborgfunctie’ heeft. Volgens Plasterk zijn de verhoudingen nu goed, al maakt hij zich wel zorgen over de snelle coalitiewisselingen in de Caribische landen. Zowel Curaçao als Sint Maarten versleet in vijf jaar tijd vier regeringen. ‘Je investeert in elkaar, je leert elkaar waarderen, dan zou het fijn zijn als een regering ook eens een periode kan volmaken.’
Om aanwijzingen in de toekomst te voorkomen, wordt gewerkt aan een geschillenregeling tussen de landen. Plasterk ziet daarin vooral een rol weggelegd voor de Raad van State, de landen aarzelen daarover. Zij vrezen eenzelfde situatie als in de ministerraad, waarin Nederland in de meerderheid is. Plasterk: ‘De asymmetrie zit ingebakken in het bestel, dat is nou eenmaal zo. We hebben drie kleine landen en een groot, waar 98 procent van de mensen woont. Mijn voorstel is: laten we het eens een tijd proberen met de Raad van State.’
Toekomst
Alle drie de kleine landen staan onder financieel toezicht van een onafhankelijke commissie. Plasterk hoopt dat dat in de toekomst niet meer nodig zal zijn. Behalve incidentele steun, bijvoorbeeld voor justitie, krijgen de landen sinds 2010 geen structurele begrotingssteun meer van Nederland. Wel verzorgt Nederland Defensie (bijvoorbeeld de kustwacht) en Buitenlandse Zaken (diplomatieke vertegenwoordiging) van de landen.
De positie van de BES-eilanden is het afgelopen jaar apart geëvalueerd door een commissie onder leiding van oud-minister Liesbeth Spies van Binnenlandse Zaken. De eilanden ontvangen jaarlijks zo’n 200 miljoen euro van Nederland, maar gaan gebukt onder niet op hun schaal toegesneden regelgeving. Spies presenteert maandag haar bevindingen.
Bron: Volkskrant