Elsbeth Stoker en Wil Thijssen

De tape van een gesprek tussen Peter R. de Vries en Willem Holleeder brengt advocaten in het nauw. Hoe zorg je als strafpleiter dat je niet verwikkeld raakt in de vuile zaakjes van je cliënten?

‘Ik doe de deur open.’ ‘Néé! Je bent gek. Niet doen. Bel de politie.’ Het is 2001 als advocaat Geert-Jan Knoops in de hal van zijn advocatenkantoor staat. De ‘meisjes van zijn staf’ zijn doodsbang. Want buiten staat een briesende cliënt van een advocaat met wie Knoops in die tijd veel samenwerkt. De boze man bonkt op de deur. ‘Doe open’, brult hij. ‘Anders gebeurt er wat.’

‘Nee, we bellen de politie niet’, is de ­reactie van Knoops op het verzoek van zijn medewerkers. Hij stapt naar voren en opent de deur. ‘Dag’, zegt de raadsman tegen de boze man. ‘U mag binnenkomen. Maar heeft u wel geld in de parkeermeter gedaan? De parkeerboetes zijn hier erg hoog.’

De verbijsterde boze man stamelt: ‘Nee.’ En snel loopt hij weg om alsnog geld in de parkeermeter te doen.

Knoops: ‘Daarna kwam hij binnen. Hij was al wat rustiger. Toen hebben we zijn probleem besproken.’ Deze cliënt had behoefte aan een luisterend oor. Maar het gebeurt ook geregeld dat dat niet de oplossing is.

Dilemma’s

Verbale bedreigingen. Fysiek geweld. Manipulatie. Cliënten die je vragen een boodschap aan een ander door te geven. Cliënten die even met je advocatentelefoon willen bellen. Mensen die je aan­bieden te betalen met een duur horloge. Of verdachten die vragen of je niet die ene getuige op de lijst kunt zetten – eentje van wie je weet dat hij of zij liegt.

Het zijn dilemma’s waarmee menig strafrechtadvocaat te maken krijgt. En dat het handelen van advocaten soms vragen oproept, bleek onlangs in de strafzaak tegen Willem Holleeder. Momenteel doet de Amsterdamse deken onderzoek naar advocaten Stijn Franken en Bénédicte Ficq. Franken, die tevens hoogleraar is aan de Universiteit Utrecht en die in 2018 door vakgenoten werd uitgeroepen tot de beste strafpleiter van het land, stelde in 2011 zijn advocatentelefoon ­beschikbaar aan Peter R. de Vries. Dat is in strijd met de regels. Zijn cliënt Willem Holleeder wilde een gesprek met de misdaadjournalist. Een gesprek dat niet getapt zou kunnen worden door de politie.

Advocaat Stijn Franken. Beeld ANP

Aanleiding voor Franken om dit te doen was volgens misdaadjournalist ­Peter R. de Vries een ‘bedreiging’ die geuit zou zijn door advocaat Bénédicte Ficq. Zij was destijds advocaat van Dino S. – de voormalige veronderstelde criminele partner van Holleeder. Volgens Willem Holleeder zette Ficq hem in 2011 ­onder druk om een valse, ontlastende verklaring voor Dino S. af te leggen. ­Holleeder claimde bang te zijn geweest.

Het is nog onduidelijk wanneer het onderzoek van de deken is afgerond.

Dinsdagavond zendt Peter R. de Vries de opname van dit telefoongesprek met Holleeder uit. Die ochtend ging advocaat Ficq al in de tegenaanval door de transcriptie van het gesprek te publiceren en te benadrukken dat Holleeder liegt over haar en Dino S.

Niet de eerste keer

Het is niet de eerste keer dat advocaten in de zaak-Holleeder in opspraak raken. Ten tijde van de vorige strafzaak tegen ‘de Neus’ in 2007 kwam al naar buiten dat toenmalig advocaat Bram Moszkowicz zijn kantoor ter beschikking had gesteld aan Holleeder zodat die daar ­samen met andere criminelen een nietsvermoedende Willem Endstra kon bedreigen.

‘Wij werken soms met heel nare mensen. Zeker als je de top van de georganiseerde misdaad vertegenwoordigt’, zegt een voormalig advocaat.
Hoe ga je daar als raadsman mee om?

‘Het grootste deel van de advocaten is hartstikke integer’, zegt een justitiemedewerker. ‘Daar hoor je nooit iets over. Maar als je als advocaat het topje van deze criminele ijsberg vertegenwoordigt, kom je met subjecten in aanraking die meedogenloos zijn. Die constant iets van je willen.’

‘En dat maakt ons beroep ingewikkeld’, zegt Diana de Wolff, hoogleraar advocatuur aan de Universiteit van Amsterdam. ‘Een van de kernwaarden van ons vak is dat het belang van de cliënt bovenaan staat. Maar een andere kernwaarde is dat je onafhankelijk bent. Onafhankelijk van de overheid, van het Openbaar Ministerie, van de rechter, maar ook van je cliënt. We zijn geen roeptoeters van de cliënt, maar zijn belang staat wel bovenaan.’

‘Houd je je bij je kerntaken, dan kan er niet zoveel misgaan’, stelt advocaat Tom Gijsberts van Meijers Canatan Advocaten.

Holleeders advocaten door de jaren heen, van links naar rechts: Max Moszkowicz stond hem bij na Heineken­ontvoering. Bram Moszkowicz was twintig jaar zijn advocaat. Hij kwam onder vuur te liggen omdat hij vóór Hol­leeder een van diens slachtoffers, Willem Endstra, bijstond. Jan-Hein ­Kuijpers stopte na een jaar, omdat hij moest pleiten in het liquidatieproces ­Passage. Stijn Franken staakte na negen jaar de strijd op advies van de deken, na een klacht van Holleeders zus Sonja en Sandra den Hartog. Robert Malewicz en Sander Janssen namen ruim een jaar geleden de verdediging over van Franken. Beeld ANP en HH

‘En houd altijd in je achterhoofd dat een cliënt misschien niet de waarheid spreekt’, voegt Sander Janssen toe. ‘Vergeet bovendien nooit: je cliënten zijn niet je vrienden. Jij hebt een bijzondere positie: je levert rechtsbijstand. Niets meer. Je moet geen onderdeel worden van hun wereld.’ Janssen is de huidige advocaat van Willem Holleeder en be­nadrukt dat hij door deze cliënt nooit onder druk is gezet of in een ongemakkelijke situatie is gebracht.

Hoewel de stelregels simpel lijken, moet je wel continu scherp blijven, vervolgt Gijsberts. ‘Want als de zware jongens eenmaal in de gaten hebben dat je je niet aan de regels houdt, hebben ze je in de tang.’

Zo is het hem overkomen dat een cliënt – van wie hij wist dat hij schuldig was – Gijsberts belde met de mededeling dat de advocaat iemand moest opgeven als getuige. ‘Deze getuige zou verklaren dat niet de verdachte, maar hij het misdrijf had gepleegd.’ Gijsberts weigerde.

Lastige afweging

Ook advocaat Knoops heeft soortgelijke situaties meegemaakt. ‘Als ik aanwijzingen heb dat een bepaalde getuige niet de waarheid spreekt, ga ik hem niet oproepen. ‘U bent mijn advocaat. U moet doen wat ik zeg’, wordt er dan gezegd. Soms op intimiderende toon. Mijn reactie is dan: ik ben verantwoordelijk voor het proces, wij bepalen wat er in de rechtszaal gebeurt.’ De twee keer dat Knoops dit meemaakte, is de cliënt overgestapt naar een andere advocaat.

‘Dat is voor sommige advocaten een lastige afweging’, zegt De Wolff. ‘Veel ­advocaten zijn zelfstandig ondernemers. Door de bezuinigingen op de rechtsbijstand kan niet iedereen het zich veroorloven afscheid te nemen van een cliënt. Onafhankelijkheid heeft ook een prijs.’

‘De laatste jaren zien we bovendien dat de zware criminaliteit toeneemt, de belangen worden groter’, zegt een medewerker van justitie die anoniem wil blijven. ‘De druk op de advocatuur neemt daardoor ook toe. De kans bestaat dat een advocaat een keer zwicht voor de verleiding.’

‘Je ziet de laatste jaren wel meer zaken tegen advocaten. Maar ik weet niet of dat komt doordat het meer voorkomt, of doordat we er meer oog voor hebben’, stelt Jop Spijkerman. De advocaat van Wladimiroff Advocaten was vorig jaar betrokken bij de herijking van de gedragsregels voor zijn beroepsgroep.

Gedragsregels

De wet schrijft voor dat een advocaat zich betamelijk moet gedragen. Wat ­betamelijk is, staat omschreven in 29 gedragsregels. Die regels zijn niet verankerd in de wet. Het is de beroepsgroep zelf die oordeelt of iemand de regels heeft overtreden. In eerste instantie oordeelt een deken over de klacht, vervolgens kan de zaak worden voorgelegd aan de Raad van Discipline.

Een van de regels is dat je je advocatentelefoon nooit beschikbaar stelt aan derden. ‘Dat is echt taboe’, zegt De Wolff. ‘Je moet bijvoorbeeld ook voorkomen dat de mensen van het schoonmaakbedrijf de vaste telefoon op het kantoor kunnen gebruiken.’ Alleen in echt uitzonderlijke situaties kan het misschien: stel dat je een aanrijding veroorzaakt met een wildvreemde die geen telefoon bij zich heeft en de jouwe wil lenen om even een familielid in te lichten.

‘Je moet ook nooit boodschappen doorgeven aan familieleden als je cliënt vastzit’, vult Germ Kemper aan. De voormalige deken geeft inmiddels cursussen aan advocaten, waaronder ‘tuchtrecht en ethiek’. ‘Soms klinken de verzoeken van cliënten heel onschuldig en denk je als mens: ach, wat maakt het ook uit. Bijvoorbeeld als een cliënt die in beperkingen zit, vraagt of je tegen zijn vrouw kunt zeggen dat het goed komt en dat ze even in de linnenkast moet kijken. Of als een cliënt zegt: deze brief moet naar de Sociale Dienst, anders komt mijn uitkering in gevaar. Kun jij hem even posten?’

Maar dan nog moet je het niet doen, stelt Kemper. ‘Een oud-collega zei altijd tegen me: stel je cliënt in zo’n geval voor de kwestie even aan de dienstdoende agent voor te leggen. Als hij dan terugkrabbelt, weet je dat er iets verdachts in die linnenkast ligt.’

Transcriptie gesprek De Vries en Holleeder online gezet door advocaten Dino S.

De transcriptie van het telefoongesprek tussen misdaadjournalist Peter R. de Vries en crimineel Willem Holleeder is online gezet door de advocaten van Dino S., van het kantoor Ficq & Partners. In het telefoongesprek beschuldigt Holleeder Bénédicte Ficq, voormalig advocaat van S., van bedreiging.

In het Holleederproces is vorige maand opnieuw een saillante geluidsopname opgedoken. Dit keer niet van Astrid Holleeder, maar van Peter R. de Vries. De misdaadjournalist nam in 2011 een telefoongesprek op dat Willem Holleeder een uur lang met hem voerde vanuit de gevangenis.

Hij is kil en meedogenloos, maar lijdt Willem Holleeder echt aan de stoornis psychopathie? En zou dat van invloed moeten zijn op zijn straf?

Bron: Volkskrant