Analyse patstelling Venezuela | Marjolein van de Water

Het einde van de crisis in Venezuela is nog lang niet in zicht. President Maduro verliest snel zijn aanhang, maar voorlopig peinst hij er niet over om af te treden. Oorlog ligt op de loer. Zijn de kampen nog bij elkaar te brengen?

‘Februari wordt de ­beslissende maand.’ De stem van Juan Guaidó is schor als hij zaterdag honderd­duizenden aanhangers toespreekt in Caracas. ‘Onze vrijheid is heel dichtbij’, aldus de Kamervoorzitter, die zich sinds 23 januari ­president van Venezuela noemt. De ­Venezolanen willen hem maar al te graag geloven. Maar de weg naar vrijheid bevat nog een hoop hobbels.

Op de eerste plaats dreigt de benzine op te raken. Vanwege de oliesancties die de Verenigde Staten vorige week hebben afgekondigd, kan er geen benzine meer worden ingevoerd. Ook binnenlandse productie is onmogelijk zonder geïmporteerde onderdelen. Er is nog voor maximaal acht dagen brandstof op voorraad, daarna staan de pompen droog. Bijkomend probleem is dat 60 procent van de elektriciteit in ­Venezuela op diesel draait.

Ook het einde van de politieke crisis is niet in zicht. De twee kampen, met ­ieder een eigen president, staan lijnrecht tegenover elkaar. Dat gaat gepaard met veel wapengekletter: ‘Alle ­opties liggen op tafel’, aldus Donald Trump en zijn veiligheidschef John ­Bolton. Trump is de belangrijkste bondgenoot van Guaidó, die de vraag of hij openstaat voor militaire inmenging van de VS weigert te beantwoorden. Guaidó roept ook de Venezolaanse strijdkrachten op zich achter hem te scharen. ‘Schiet niet op demonstranten’, zei hij zaterdag. ‘Dat is een bevel.’

Slinkende aanhang
Aan de andere kant staat Nicolás ­Maduro, met nog zo’n 20 procent van de bevolking achter zich. Een groot deel van die ‘aanhangers’ zijn ambtenaren, medewerkers van staatsbedrijven, ­bewoners van staatswoningen of mensen die anderszins afhankelijk zijn van het regime. Zaterdag werden ze vanuit het hele land in bussen naar Caracas ­gebracht om Maduro toe te juichen. ‘Hun staatsgreep is mislukt’, zei ­Maduro over de poging van de oppo­sitie hem ten val te brengen,

Maduro kondigde aan dat gewapende burgermilities het leger gaan versterken. Dat wijst erop dat de socialistische leider twijfelt aan de loyaliteit van zijn troepen. Want op papier staan de troepen pal achter Maduro, maar in de praktijk begint die steun scheuren te vertonen. Zaterdag publiceerde een ­generaal een video waarin hij zijn diensten aanbiedt aan Guaidó: ‘90 procent van de strijdkrachten wil af van de ­dictator’, zei hij. Diezelfde zaterdag ­weigerde de politie in deelstaat Lara een anti-Maduro-demonstratie tegen te houden. Agenten omhelsden er aanhangers van Guaidó.

Oorlogsdreiging
Oorlog ligt op de loer. Als een deel van het leger overloopt, kan het tot ­onderlinge gevechten komen. Ook militair ­ingrijpen door de VS leidt over het algemeen niet tot een rustige ­transitie naar democratie. Bovendien zijn er in Venezuela in het hele land tot de tanden gewapende colectivos ­actief, paramilitairen die ‘de revolutie ver­dedigen’. En de Colombiaanse linkse guerrillabeweging ELN heeft van Maduro flink de ruimte gekregen in Venezuela. Die goed getrainde ­groepering zal zich mogelijk ook roeren, mocht het tot een gewapend conflict komen.

In een bedompte kelder van een hotel in Caracas presenteerden ‘bezorgde ­Venezolanen’ vrijdag een voorstel voor een vreedzame uitweg. Het plan haalde nauwelijks het nieuws, er kwamen vooral journalisten van staatsmedia ­opdagen. De ‘bezorgde Venezolanen’ zijn voormalige Chavistas, zoals de ­aanhangers van de in 2013 overleden oud-president Hugo Chávez heten. Het zijn oud-ministers, academici en politici die ooit geloofden in de Boli­variaanse revolutie van Chávez, maar die nu erkennen dat diens opvolger ­Nicolás Maduro op dictatoriale wijze het land te gronde richt.

Net als de overgrote meerderheid van de Venezolanen willen ze dat ­Maduro aftreedt. ‘Wij erkennen noch Nicolás Maduro noch Juan Guaidó als legitieme president van Venezuela’, zegt woordvoerder en socioloog ­Edgardo Lander. ‘We willen de kiesraad hervormen, zodat er een eerlijk referendum kan worden georganiseerd. In dat referendum leggen we de bevolking de vraag voor of ze nieuwe verkiezingen willen.’ Het voorstel moet de gemoederen tot bedaren brengen: ‘We willen oorlog en bloedvergieten voorkomen.’ Dinsdag bespreekt Lander dit voorstel met Guaidó en andere Kamerleden.

Op donderdag is er een overleg in de Uruguayaanse hoofdstad Montevideo, georganiseerd door Mexico, Uruguay en Bolivia. Ook die bijeenkomst is ­gericht op het vinden van een onderhandelde uitweg voor de crisis. ­Maduro zegt bereid te zijn het gesprek in Montevideo aan te gaan. ‘De onderhandelingen moeten gaan over de ­economische crisis’, zei hij zaterdag in een toespraak.

In diezelfde toespraak dreigde hij ­vervroegde parlementaire verkiezingen te organiseren als de oppositie verstek laat gaan in Montevideo. Het parlement is voor tweederde in handen van de oppositie, maar is sinds het in 2016 aantrad monddood gemaakt. Nieuwe verkiezingen zonder eerst de kiesraad te hervormen, betekent dat het regime ook dit laatste nog democratische instituut overneemt.

Toch zal Guaidó niet aanschuiven aan de onderhandelingstafel. De af­gelopen jaren is de oppositie meermaals de ­dialoog aangegaan met het regime. Dat leidde telkens tot grote ­frustratie. Maduro loog en bedroog, de oppositie raakte onderling meer en meer verdeeld en verloor de steun van de bevolking. ‘Maduro moet aftreden’, aldus de keiharde eis van de oppositie en 80 procent van de bevolking. Aan­gezien Maduro daar niet over peinst, is onderhandelen volgens Guaidó zinloos.

Lander, de socioloog die zich vrijdag als woordvoerder van de ‘bezorgde ­Venezolanen’ opwierp, denkt daar ­anders over. ‘Maduro staat onder grote druk’, zegt hij. ‘Hij heeft geen steun meer van het volk en door de economische sancties zit hij binnenkort zonder geld.’ Lander denkt dat Maduro uiteindelijk eieren voor zijn geld zal kiezen: ‘Zodra hij merkt dat de strijdkrachten hem verlaten, zal hij willen onderhandelen over zijn aftreden. Hij is niet het type dat strijdend ten onder gaat.’

Ondertussen benoemt Guaidó nieuwe ambassadeurs in landen die hem als staatshoofd erkennen en zaterdag ­kondigde hij aan dat humanitaire hulp onderweg is. Volgens Guaidó komen de eerste goederen deze week via Colombia het land binnen. Later worden ­mogelijk ook Brazilië en Curaçao of Aruba bij het proces betrokken. De ­Verenigde Naties bieden al jaren aan noodhulp naar Venezuela te sturen, maar Maduro staat dat niet toe. Hij ­ontkent dat er een humanitaire crisis is in zijn land en is ervan overtuigd dat ‘de imperialisten’ onder het mom van hulp hun invloed in Venezuela willen vergroten.

Het is dus spannend hoe de grenswachten zullen reageren op de eerste vrachtwagens uit Colombia. De Amerikaanse veiligheidschef Bolton gooide zaterdag alvast olie op het vuur. Hij twitterde foto’s van voedingssupplementen van hulporganisatie USAID met Amerikaanse vlaggen op de dozen. ‘De VS zijn humanitaire hulp voor het Venezolaanse volk aan het ­vervoeren.’

Bron: Volkskrant